فصل دوم
تجزیهٔ طبقاتی دهقانان
رتست از پروسهٔ دیدیمتجزیهٔ که در تولید سرمایهداری مبنای تشکیل بازار داخلی عبا
[ و کارگران .کشاورزی تقریباً کشتکارانentrepreneursتمام کوچک به مقاطعه ]کاران
آثاریاند، که در رابطه با وضع اقتصادی دهقانان روسیه در دوران بعد از رفرم نوشته شده
دهقانانات اشاره می .کنند لذا وظیفهٔ ما مطالعهٔ تجزیهٔ«خصوصی به»طبقاتی اصطلاح به
های اصلیآماری این پدیده و تعیین درجهٔ اهمیت آن است. در توضیحات زیر داده
سرشماری۴٠( خانه به خانهٔ زمستوو مورد استفاده قرار می ).گیرد
آماروروسیا)۴١( زمستووی مربوط به ١-نو
زراعت« دهقانی در جنوب آقای»روسیه .و پوستنیکوف در کتاب خود تحت عنوان
( آمار زمستووی مربوط به فرمانداری توریدا و قسمتی از مسکو)،١٨٩١)(۴٢فرمانداریهای
.اند در نوشتجات مربوط به خرسونتجزیهٔ و اکاترینوسالو را جمع آوری و تفسیر کرده
های جمع آوری طبقاتیشده دهقانان، باید مقام اول را به این کتاب داد، و به نظر ما تنظیم داده
ایم و در صورت لزوم نیکوفتکمیل بر اساس سیستمی که ما اختیار توسطنموده آقای پوست
های مندرج در نشریات زمستوو، .ضروریست آمارگران گهگاهزمستووی آنها به وسیلهٔ داده
.اند توریدا،روش خانوارهای دهقانی را بر حسب مساحت زیر کشت آنها گروه بندی کرده
هر گروه بر مبنای ازتفوق رداشتاقتصاد بسیاردقیقی درستی که به کمک آن می توان ب
های عمومی موقعیتمربوط مکانی کشت غلات و کشاورزی به مقیاس وسیع پیدا .نمود داده
به* گروههای اقتصادی دهقانان توریدا به شرح زیر .است
دادههای زیر بیشتر به سه ناحیهٔ شمالی اصلی فرمانداری توریدا، یعنی بردیانسک، ملیتوپول و دنیپر * یا
دنیپربه تنهایی مربوط می .شود
سه بهناحیه ازای هر ناحیهٔ«خانوار »دنیپر
گروه دهقانان
% کل
خانوارها
زند و مر
کارگران
مرد
% کل
خانوارها
مساحت
متوسط زیر
کشت به ازای
هر خانواده .د
کل مساحت
زیر کشت .د
به عنوان
درصدی
از کل
% کل
خانوارها
١.غیرکشتکار٩۴٫۶١٧٫۵---
. کشت ٢کنندهٔ ١٢٫١۴٠٫٢
کمتر۵.د از
١١۴٫٩١٫١١١٫٧٣٫۵٣۴٠٧٠٢٫۴
. کشت ٣کنندهٔ
۵تا١٠.د
٢٠۵٫۴١٫٢٢١٨١۴٠۴٢۶٩٫٧
. کشت ۴کنندهٔ
١٠تا٢۵.د
۴١٫٨۶٫٣١٫۴٣٩٫٢١۶٫۴۵۴٠٠٩٣٣٧٫۶٣٧٫۶٣٩٫٢
. کشت ۵کنندهٔ
٢۵تا۵٠.د
١۵٫١٨٫٢١٫٩١۶٫٩٣۴٫۵۴٩۴٠٩۵٣۴٫۴
. کشت ۶کنندهٔ ۵٠٫٣٢٠٫۶
بیشتر۵٠.د از
٣٫١١٠٫١٢٫٣٣٫٧٧۵٢٣٠۵٨٣١۶٫٠
کل١٠٠۶٫٢١٫۴١٠٠١٧٫١١۴٣٩٢۶٧١٠٠
کل خانوارها مشتمل) بر توزیع۵/٢حدود زمین زیر کشت به هیچ وجه یک دست :نیست
ها٨/١کل کمتر از حد متوسط (است مالک ًتقریبا سکنه، زیرا تعداد عائلهٔ این ١٠/٣خانواده
زمین زیر کشت می باشند؛ اینها متعلق به گروه دهقانان تنگدستی اند که زراعت ناچیزی
دارند و درآمد حاصله از زراعت کفاف احتیاجاتشان را نمی .کند بعد از اینها، دهقانان میانه
کل سکنه را تشکیل می دهند و از درآمد حاصله از زراعت حالی۵/٢مخارج قرار دارند که
متوسط١۶تا شان را تأمین می نمایند آقای) پوستنیکوف معتقد است که یک خانواده با داشتن
زمین زیر کشت قادر خواهد بود مخارج متوسط خود را تأمین .(نماید گروه سوم ١٨.درا
(سکنه که بیش از نیمی خانوارها١٠/٣از دهقانان۵/١و مرفهی تشکیل می دهند حدود)
اند، مقدار مساحت زیر کشت به ازای زمینهایهر زیرکشت را در دست خود متمرکز کرده
زراعت این گروه را نشان می .دهد خانوار»تجاری«آقای به روشنی خصوصیت
پوستنیکوف برای برآورد دقیق دامنهٔ وسعت کشاورزی تجاری گروههای مختلف، روش زیر
را بکار می .برند ایشان اقالم زیر را از کل مساحت زیر کشت مزرعه تفکیک می .کنند
ا تأمین می مساحت.(کند جهت] [تأمین آذوقه که) آذوقهٔ خود خانواده و کارگران کشاورزی ر
مساحت جهت] [تأمین علوفه که) علوفهٔ دامها را تأمین می (کند و مساحت خدماتی مزرعه
محوطهٔ) پرورش بذر، زمین زیربنا و (غیره و بعد از منظور نمودن این اقالم، حاصل]
ای که محصول آن برای بازرگانیفروش یا محاسبهتجاری عبارتست [از اندازهٔ مساحت
% مساحت زمین١١٫٨زیر زیر کشت دارند، عمال انی۵تا١٠.دتنها که .استبین دهقان
کشت آنان به مصرف تولید برای فروش می رسد، درجهٔ رشد این درصد متناسب است با
%۴ برای افزایش٣۶٫۵گروه مساحت زمین زیر کشت خاص) هر (گروه به ترتیب :زیر
. در نتیجه دهقانان مرفه %ه۶دو) برای %۵–۶١گرو برای جدول]–۵٢گروه [فوق
( به چیزی که کشت تجاری نامیده میشود، اشتغال دارند و از این راه گروه۴و۵سالیانه
روبل به چنگ می .آورند بنابراین، این درآمد۵٧۴الی١۵٠٠گونه پولی ناخالصی برابر
کشتتوسط تجاری تبدیل به زراعت سرمایهداری می گردد، زیرا مساحت کشت شده
دهقانان مرفه از حد نصاب کار خانوادگی یعنی) آن مقدار زمینی که یک خانواده، تنها با
توسل به استفادهاستخدام از نیروی کار خود کشت می (کند تجاوز نموده، آنان را وادار به
می :کند مطابق برآورد مؤلف، در سه ناحیهٔ شمالی فرمانداری توریدا، دهقانان کارگرمرفه
کارگر]»[کمبود روستایی استخدام می .کنند برعکس، دهقانان ز١۴٠٠٠تهیدست متجاواز
( یعنی به فروش نیروی کار خود متوسل می۵٠٠٠می کنند متجاوز) کارگر«از را تأمین
شوند،۵الی١٠.د زیرا درآمد حاصل از کشت زمین مثال در مورد گروه کشت کنندهٔ
روبل* بالغ می انوار٣٠.گردد به جدولحدود [(فوق به ازای هر گروه)]٣خ
نتیجتاً در
اینجا ما شاهد همان پروسهٔ به وجود آمدن بازار داخلی که به تئوری تولید سرمایهداری برمی
در نتیجهٔ تبدیل محصول زراعت تجاری مقاطعه کارانه و نیروی بازار«کار گردد–»داخلی
فروخته.ند شده دهقانان تنگدست به کالا، رشد می ک
برای آشنایی عمیق تر خود با این پدیده، بهتر است بطور جداگانه به بررسی موقعیت هر
های مربوط گروهبه از دهقانان .بپردازیم اجازه بدهید اول از گروه فوقانی شروع .بنماییم داده
مقدار زمین متصرفی مورد بهره برداری این گروه به قرار زیر :است
داری ناحیهٔتوریدا دنیپر فرمان
مساحت.د( کشت شده به ازای هر خانوار )
اجارهکل خریداریشده گروهحصهایشده خانوارها
١.غیرکشتکار۶٫۴٠٫٩٠٫١٧٫۴
.۵.د۵٫۵٠٫٠۴٠٫۶۶٫١ کشت کنندهٔ کمتر ٢از
.۵تا١٠.د٨٫٧٠٫٠۵١٫۶١٠٫٣ کشت ٣کنندهٔ
.١٠تا٢۵.د١٢٫۵٠٫۶۵٫٨١٨٫٩ کشت ۴کنندهٔ
.٢۵تا۵٠.د١۶٫۶٢٫٣١٧٫۴٣۶٫٣ کشت ۵کنندهٔ
.۵٠.د١٧٫۴٣٠٫٠۴۴٫٠٩١٫۴ کشت کنندهٔ بیشتر ۶از
میانگین١١٫٢١٫۶٧٫٠١٩٫٩
بنابراین مالحظه می گردد که دهقانان مرفه، صرف نظر از این حقیقت که بیشترین
یداری و اجاره شده را نیز ،(در اکثر زمینهای ی۴٣خر را در اختیار زمینهایها)دارند حص
جه این مطلب می باشند که تفاوت میان گروهها عمال از نظر آقایمقدار پوستنیکوف به درستی *متو
( مقدار بازدهی درآمد١برابر پولی حاصل از زمین بسیار فاحش .است به منظور محاسبه فرض می کنیم
( قیمت غلهٔ فروخته شده برای] هر دو [گروه یکسان باشد؛ به هر صورت دهقان مرفه عمال و٢بازدهی
ه و غلهٔ خود را با شرایط مناسب تری به فروش می محصول.رساند بیشتری داشت
دست* خود متمرکز نموده، به مالکان کوچک و زارعان سرمایه دار مبدل می .شوند
اجارهٔ
روبل مخارج سالیانه می زمین٧٠الی١۶٠.باشد به نرخ محلی، ١٧الی۴۴.دمتضمن
می ایشود تجاری روبرو :هستیم زمین بدل به بدیهیکالا است که ما در اینجا با معامله
یک.« ماشین پول [یعنی]»سازی
های مربوط به دامها و ابزار [کشاورزی] را در نظر اجازه:بگیریم بدهید داده
سه ناحیهٔ فرمانداری توریدا واقع در منطقهٔ دنیپر
های حیواناتخانوادهفاقد به ازای هر خانوار
حیوانات بارکش
ابزار
**
به ازای هر خانوار
شخم غیرکلبارکشیزنی گروهبارکشبارکش خانوارها
١.غیرکشتکار٠٫٣٠٫٨١٫١٨٠٫۵--
. کشت کنندهٔ ٢کمتر
از۵.د
١٫٠١٫۴٢٫۴۴٨٫٣--
.۵تا کشت ٣کنندهٔ
١٠.د
١٫٩٢٫٣۴٫٢١٢٫۵٠٫٨٠٫۵
.١٠ کشت ۴کنندهٔ
تا٢۵.د
٣٫٢۴٫١٧٫٣١٫۴١٫٠١٫٠
.٢۵ کشت ۵کنندهٔ
تا۵٠.د
۵٫٨٨٫١١٣٫٩٠٫١١٫٧١٫۵
. کشت کنندهٔ ۶بیشتر
از۵٠.د
١٠٫۵١٩٫۵٣٠٫٠٠٫٠٣٢٫٧٢٫۴
میانگین٣٫١۴٫۵٧٫۶١۵٫٠
به این ترتیب مالحظه می شود که دهقانان مرفه به مراتب بهتر از دهقانان تنگدست و حتی
به ما میانهنشان حال مجهز به ابزار کشاورزی می .باشند نظری کوتاه به این جدول کافیست
که»دهقانان«پای مردم اینقدر عالقه دارند در موقع صحبت حد«از دهد»متوسطی که ارقام
آنرا به میان بکشند، تا چه حد کاذب .است کشت تجاری بورژوازی دهقانی در اینجا با
دامپروری تجاری یعنی پرورش گوسفندان دارای پشم ضخیم همراه .است در رابطه با ابزار،
بر آنچه ذکر شد ارقام مربوط به ابزار پیشرفته را که ما از گزارشات علاوهآماری
زمستوو***
% کل ماشینهای درو کنی ایم،٢٨۴١یا٩٢٫٨و نقل خواهیم استخراج.نمود کرده
کل تعداد (۵/١.(خانوارها متعلق به بورژوازی دهقانی می باشد علف٣٠۶١) چینی )
الزم به تذکر است که تعلق مقدار نسبتا زیاد زمین خریداری شده به کسانی که مبادرت به کشت آنها *نمی
کنند به علت آنست که این گروه خریداران را دکان داران، صاحبان مؤسسات صنعتی و غیره تشکیل می
با کشتکاران واقعی، یکی از نقایص معمولی آمار زمستوو را تشکیل .دهند»دهقانان«می مخلوط شدن این
.دهد ما بعدا به این نقص مجددا اشاره خواهیم .نمود
:بارکشی گاری، واگن های سرپوشیده و روباز، و **.غیره
شخم :زنی خیشهای آهنی، کلوخ ماشین)شکنها شخم (زنی و .غیره
گزارشات آماری مربوط ،١٨٨۵»)به سیم ناحیهٔ«فروپل، گزارشبهملیتوپول آماری ***»مربوط
، سیم ،٢فروپل، گزارشات«جلد آماری مربوط به ناحیهٔ ،١)(۴۴،(-»دنیپر فرمانداری«جلد توریدا
١٨٨۶.
عالی تر مزرعهٔ) وسیع تکنیکهایتر، رفهزراعی کامالاز طبیعی است که دهقانان م
ذخیرهٔ فراوان تر ابزار، دسترسی به منابع مالی و (غیره استفاده می نمایند؛ یعنی اینکه
سریع تر می کارند، از آب و هوای مساعد استفادهٔ بهتری می کنند و بذر دهقانان»را مرفه
مناسب تری درو می کنند؛ وآنها محصول را در در«موقع خاک مرطوب تری می کارند
غله شان را همینکه باری از مزرعه می رسد، خرمن کوبی میکنند و قس .علیهذا طبیعی
است که هزینهٔ تولید محصولات کشاورزی به) ازای هر واحد (محصول نیز با افزایش ابعاد
زیر، مزرعهبا کاهش می .یابد آقای پوستنیکوف این قضیه را با استفاده از سیستم محاسبهٔ
ریزه کاری خاصی ثابت می :کنند ایشان تعداد آدمها من) جمله کارگران ،(اجرتی حیوانات
مساحت زیر کشت در گروههای بارکش،١٠٠.دمختلف ابزار و امثالهم را به ازای هر
دهقانان محاسبه می .کنند ثابت شده است که این تعداد با افزایش ابعاد مزرعه کاهش می .یابد
زمینای٢٨ کشت١٠٠.دحصه می کنند، به ازای سانی۵.دهر که مساحتی کمتر مثالاز ک
گاری به کار می گیرند، در خیش١٠حالی و کلوخ شکن حیوان۴٫٨و نفر٢٨بارکش، آدم،
خیش حیوان٣٫٨و نفر١۴بارکش، کشت٧کارگر، که۵٠.دمیکنند آنهایی که بیشتر از
دادههای مفصل تر مربوط به کلیهٔ گروهها را ما)حذف گاری.د کلوخ۴٫٣دارن شکن، و
کرده، عالقمندان به جزئیات این مطلب را به کتاب آقای پوستنیکوف رجوع می .(دهیم نتیجه
با افزایش وسعت مزرعه و مساحت کشت شده گیری»توسط کلی مؤلف بدین قرار :است
که قلم درشت اعمحیوان–هزینهٔ از انسان دهقانان،–یا هزینهٔ نگهداری نیروی کار
کشاورزی را تشکیل می دهند، بطور تصاعدی کاهش می یابد و برای گروههایی که به کشت
زمین زیر کشت، مساحت.دنزدیک وسیعی مبادرت می ورزند این] قلم [هزینه به ازاء هر
م) به«م، نصف هزینهٔ مشابه گروههایی که به کشت مساحات کوچک مشغولند، تقلیل می یابد
.( آقای پوستنیکوف کامال به درستی برای این قانون بارآوری بیشتر و لذا، ص١١٧ثبات
های بسیار مفصل بیشترنه مزارع دهقانی بزرگ، اهمیت زیادی قائل می شود و آنرا با داده
تنها در رابطه با نوووروسیا، بلکه در مورد فرمانداریهای مرکزی روسیه نیز ثابت می
.کنند*
ه نفوذ تولید کالایی در کشت محصولات بیشتر شود و در نتیجه رقابت هربین چ
آمار زمستوو بدون باقی گذاشتن هیچ جای شکی ثابت می کند که هر چه وسعت مزرعه *»دهقانی
ابزار، کارگران و حیوانات بارکش مورد استفاده در مساحت معینی از زمین بزرگترزیر باشد، تعداد
م١۶٢.( م، کشت)«ص کمتر می شود
چگونگی بازتاب این قانون در استدلالات آقای .و.و جالب توجه .است ایشان در مقالهٔ مذکور در بالا
ر کمربند سیاه خاک مرکزی (به مقایسهٔ زیر را به عمل می :آورند ،٧د وستنیک«،١٨٨۴ش »)یوروپی
بناای« به قوانین کشت سه زمین»نوبه قابل کشت وجود دارد، در ازای٨-٧-۵.دحالیکه هر اسب دهقانی
در نتیجه، تقلیل دادن تعداد اسبها توسط بخشی این١٠-٧.دباشد»)تقویم«.(باتالین»از رقمها بایستی
معینی مربوط به برقراری تناسب طبیعی بین تعداد سکنهٔحیوانات این ناحیهٔ روسیه، می بایست تا حدود
مقالهٔ .(مذکور از این رو خانه خرابی دهقانان منتهی بارکشد«ص)٣۴۶به و مساحت قابل کشت باش
پیشرفت– کشاورزی می .شود چنانچه آقای .و.و نه تنها به علم کشاورزی، بلکه به جنبهٔ اجتماعی
پروسهٔ پیشرفت کشاورزی کهسرمایه مودند،این متوجه آن می اقتصادیشدند این پروسه توجه می ن
کشاورزان و مبارزه برای زمین و استقالل اقتصادی حادتر گردد، درجهٔ تظاهر این قانون
بایستی بیشتر بشود، قانونی که منجر به از پا درآمدن دهقانان میانه حال و تنگدست به دست
ه هر صورت بایستی توجه داشت که ترقی کشاورزی بورژوازیبه دهقانی خواهد .شد ب
تظاهر می .کند حال بسته–آنکه به سیستم کشاورزی و سیستم کشت صور–زمین مختلف
در مورد کشت غله و کشت به مقیاس وسیع، این ترقی تنها در گسترش مساحت زیر کشت و
حت زیر کشت، می تواند تقلیلبه تعداد کارگران، حیوانات و غیره به ازای هر یک واحد مسا
منصهٔ ظهور برسد، در مورد دامپروری یا کشت نباتات صنعتی، همین ترقی با استفاده از
که به ازای هر کشاورزیای–واحد فشرده تظاهر خود را مثال در کشت نباتات ریشه غده
و، یا در نگهداری احشام مساحت–شیرده زیر کشت محتاج به تعداد کارگر بیشتری است
کشت علوفه و غیره نشان می .دهد
توصیف گروه فوقانی دهقانان بایستی با ذکر این مطلب که با استخدام تعداد زیادی کارگر
های مربوط به سه ناحیهٔ فرمانداری توریدا بدین اجرتی:قرارند همراه است تکمیل .شود داده
% مزارع استخدام کننده گروهکارگر خانوارها
زیرکشت متعلق %به نسبت مساحت
هر گروه
١.غیرکشتکار٣٫٨-
.۵.د٢٫۵٢ کشت کنندهٔ کمتر ٢از
.۵تا١٠.د٢٫۶١٠ کشت ٣کنندهٔ
.١٠تا٢۵.د٨٫٧٣٨ کشت ۴کنندهٔ
.٢۵تا۵٠.د٣۴٫٧٣۴ کشت ۵کنندهٔ
.۵٠.د۶۴٫١١۶ کشت کنندهٔ بیشتر ۶از ۵٠
کل١٢٫٩١٠٠
مقالهٔ فوق الذکر دربارهٔ این مسئله بدین قرار :است وی مزارعی استدلالکه آقای .و.و در
مبادرت به استخدام کارگر می کنند را به عنوان درصدی از تعداد کل مزارع دهقانی گرفته،
که برای کشت زمین متوسل به نیروی تعداد–کار به»دهقانانی این نتیجه می رسد که
های٢الی٣و مردم بسیار ناچیز :است کلتنها درتوده مقایسه با اجرتی–مجموع می شوند
درصد«...آن«زراعت) زارعین دهقان معرف سرمایهداری دهقانی می حداکثر۵باشند
سیستمی نیست که در دهقانی»حیات ای که در روسیه مبادرت به استخدام کارگر می (کند
است،١٠٠تا تصادفی اقتصادیکه معاصر پایهٔ محکمی داشته باشد بلکه بیشتر تصادفی
.( ،٣٣٢مقایسهٔ ،٧ص وستنیک«،١٨٨۴ش سال»)«یوروپی پیش اتفاق افتاده ٢٠٠است
، در تعداد»دهقانی«جایی مزارعی که مبادرت به استخدام کارگر می کنند با تعداد کل مزارع
یا توسط مالکانی بین،که حیوانات بارکش و زمین قابل برقراری«کشت تناسب داریست،زیرا»طبیعی
و، یا توسط کشتکاران بزرگ دهقانی یعنی توسط بورژوازی ابزار،دهقانی را خودشان تأمین می کنند
انجام می .گیرد
ای کهدارد؟ قطعات زمین خود کارگران کشاورزی در شکم رقم دوم قرار دارد، چه فایده
زیرا شخص می تواند با استفاده از این روش خود را از شر سرمایهداری در صنعت روسیه
های مشتغل به کارهای نیزصنعتی خالص :کند برای] انجام این [منظور تنها بایستی خانواده
های مانوفاکتورداران، بزرگ کهو کارگر اجرتی استخدام می کنند یعنی،) را–خانواده
های شاغل در صنایع در روسیه به انحساب درصدی از تعداد کل بهخانواده (کوچک–عنو
خواهد .بود های«به کامال«از»تودهمردم بیاورند؛»ناچیز آنچه به دست می آید درصدی
مراتب صحیح تر آنست که تعداد مزارعی را که کارگر استخدام می کنند با تعداد مزارع
طریق کشاورزی امرار معاش می کنند و متوسل به واقعافروش ً مستقل آن کسانی که تنها از
نیروی کارشان نمی شوند، مقایسه .کنیم از آن گذشته آقای .و.و نکتهٔ کوچکی را نادیده می
گیرند و آن اینست که مزارع دهقانی ای که مبادرت به استخدام کارگران می نمایند جزو
ت به استخدام کارگر می کنند بزرگترینرا ها محسوب می :شوند درصد مزارعی که مبادر
است ولی همین رقم در»ناچیزی«در نظر بگیریم، بطور«رقم عام و بطور اگر»متوسط
میان دهقانان مرفهی که بیش از نیمی از کل محصول را عرضه می دارند و مقادیر زیادی
(%ذا را تشکیل می .دهد غله۶۴-٣۴ل برای فروش تولید می کنند، درصد قابل توجهی )
بوده١٠٠الی٢٠٠سال پوچی»تصادفی«و این عقیده که زراعت مبتنی بر استخدام کارگر
پیش رخ داده است (!) آشکار می .شود سوم اینکه، تنها با چشم پوشی از خصایل خاص
یعنی کارگران عادی و نه کارگران–کارگران واقعیکشاورزی کشت است که می توان فقط
.برگزید بر همه آشکار است سرمایه«که داری رامعیار»دهقانی به روزمزد–عنوان
استخدام* کارگران روزمزد نقش پر اهمیت خاصی را در کشاورزی ایفا می .نماید
حال اجازه بدهید گروه تحتانی را در نظر .بگیریم این گروه تشکیل می شود از دهقانانی که
از لحاظ موقعیت است؛»اقتصادی هیچآنها کشت نمی کنند یا اینکه کشتشان بسیار ناچیز
تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند ... هر دو گروه برای هم والیتی هایشان به عنوان کارگر
در خارج از] ده عموما–[خود ً کشاورزی–کشاورزی عمل می کنند یا اینکه سرگرم کار
ید اشاره کنیم که (مثال یعنی در زمرهٔ پرولتاریای روستایی .اند م١٣۴با م، می)«ص باشند
% خانوارها را تشکیل می دهند و کسانی که فاقد هر در۴٠گونه ناحیهٔ دنیپر، گروه تحتانی
% کل خانوارها را شامل می .گردند پرولتاریای ابزار٣٩روستایی شخم زنی می باشند
ایسب شان نیز درآمدی علاوهک بر فروش نیروی کار خود، از بابت اجاره دادن زمین حصه
می :کند
% زارعین حتی گلستان۴٠٫٨یک سرزمین کالسیک سرمایهداری کشاورزی .است در این *انکشور
% دارای بیشتر کارگر٨٢از استخدام نمی %٢کنند، [زارعین] بیش کارگر۶٨٫١از هم اجیر نمی کنند،
؛»کارگران نقل از ،٢٣-٢٢کابلوکوف، ،٢ص آمار«جلد کارگر»تطبیقی نمی باشند ۴یانسون،)
یعنی) کسانی که در ده .(خود ولی آن کسی که عدهٔ کثیر پرولتاریای مهاجر و ،١۶ساکن کشاورزی«ص
کشاورزی ،کسانی که بطور روزمزد اجیر می شوند، را به دست فراموشی می »اشتغال«(دارندسپارد،
الحق که اقتصاددان قابلی .است
ناحیهٔ دنیپر (درصد)
ای اجاره داده زمینشده هایایحصه اجاره دهندهٔ زمین گروهخانوادهحصه خانوارها
١.غیرکشتکار٨٠٩٧٫١
.۵.د٣٠٣٨٫۴ کشت کنندهٔ کمتر ٢از
.۵تا١٠.د٢٣١٧٫٢ کشت ٣کنندهٔ
.١٠تا٢۵.د١۶٨٫١ کشت ۴کنندهٔ
.٢۵تا۵٠.د٧٢٫٩ کشت ۵کنندهٔ
.۵٠.د٧١٣٫٨ کشت کنندهٔ بیشتر ۶از
برای٢۵٫٧١۴٫٩ ناحیه
% (٢۵کل بالغ در٨۶-١٨٨۴بر سه ناحیهٔ فرمانداری توریدا، زمین اجاره داده شده در)
زمینهای قابل کشت دهقانی بود؛ این درصد شامل آن زمینهایی نمی شود که نه به دهقانان،
سکنهٔ کلی٣/١این نزدیک توسطبه اجاره داده شده .بود بلکهبطور به روشنفکران طبقهٔ م
ای پرولتاریای روستایی را سهاغلب ناحیه مبادرت به اجارهٔ زمین می نمایند؛ زمین حصه
های زیر توجه بورژوازی:نمایید دهقانی به اجاره می .گیرد در این رابطه به داده
در سه ناحیهٔ فرمانداری توریدا
اجاره شده زمینایاز حصه
همسایگان.د( مجاور )
به درصد
به ازای کشت١٠.دهر کمتر از
خانواده توسط دهقانان
١۶۵٩۴۶
به ازای کشت١٠الی٢۵.دهر
خانواده توسط دهقانان
٨٩۵٢۶٣۵
به ازای کشت٢۵.دهر بیشتر از
خانواده توسط دهقانان
١۵٠۵٩۶۵٩
جمع٢۵۶٧١۶١٠٠
در حال حاضر در میان دهقانان روسیه جنوبی بطور وسیعی بازیچهٔ زمینایدست »حصه
بورس بازان شده .است زمین به عنوان وثیقهٔ وامهای متکی به سفته ... مورد استفاده قرار
سال اجاره می–٨،٩یا١١داده .گیرد زمین برای یک یا دو و یا حتی مدتهای طوالنی تر
.( به این ترتیب، بورژوازی دهقانی ،١٣٩نیز مص مید)«م شود یا به فروش می رس
نمایندهٔ* سرمایهٔ تجاری و ربایی است.
این مطلب [دلیل] محکمی در رد تعصب
هیچ»موژیک اشتراک [منافعی] کوالک«و»رباخواران«با دایر»ها به نارودنیکی–اینکه
بسیار«ی– ی»متعدد و پس انداز وروستایی خود آن [هم] دست به دامن بانکها و بنگاههای *استقراض
دهقانانی را که بنیهٔ می»اقتصادی دهقانان–.شود متمول می ای»کنند کمکهای«به شایان که»توجه
م٣۶٨.( م، ضعیفی)«ص دارند کسی ضمانت نمی کند و در] [نتیجه وامها به آنها داده نمی شود
ی پرداخت) وام میپولی .باشد برعکس، سررشتهٔ سرمایهٔ های«ندارند–تجار مقاطعه کار
به اتکای وثیقهٔ زمین، خرید کلیهٔ محصولات مختلف موجود، و (غیره و سرمایهٔ صنعتی
کشاورزی) تجاری به کمک کارگران اجرتی و (امثالهم به دست بورژوازی دهقانی ممزوج
می .گردد اینکه کدام یک از این اشکال سرمایه به قیمت دیگری توسعه خواهد یافت، به
یط ، به آهنگ درجهٔ زوال شیوهٔ زندگی آسیایی و به وسعت گسترش فرهنگ شرایطدر مح
روستاهای ما بستگی پیدا می .کند
به ازاء هر خانوار در١٠الی٢۵.دو خاتمه اجازه بدهید به بررسی گروه میانی کشت)
(رزی .بپردازیم موقعیت این گروه متغییر :است درآمد پولی آن از حد١۶٫۴.دکشاو متوسط
(روبل٢٠٠ قدری کمتر از مبلغی است که یک فرد توریدایی در سال خرج می کند )١٩١)
رأس حیوان بارکش می رسد، در حالی .(روبل٣٫٢که در اینجا به هر الی٢۵٠خانوار
رأس احتیاج .است از این رو، موقعیت مزرعهٔ دهقانان میانه برای۴حال یک تیم کامل به
متوسل* یوغ«.شود برای»اشتراکی شخم زدن زمین خود بایستی متزلزلبه است و [زارع]
)۴۵(
بازده کمتری دارد یوغ«اتالف) الزم»اشتراکی به تذکر نیست که کشت زمین بر مبنای
وقت در نقل و انتقال آن، کمبود اسب و .(غیره بطوری که مثال در یک ده، به اطالع آقای
اغلب در یک روز موفق به شیارکشی بیش از یوغیک پوستنیکوف»گیران رساندند که
دسیاتین.«** زمین نمی شوند که البته نصف مقدار معمول آنست
اگر به آنچه گفته شد این را
خانوار از گروه میانی فاقد هر گونه ابزار شخم زنی می باشند و هم١١۶اینکه بیافزاییم که
کند مطابق) محاسبات آقای (پوستنیکوف اینآن گروه بیشتر کارگر تأمین میکند تا اینکه اجیر
وقت ماهیت ناپایدار و موقعیت در حال گذار آن بین بورژوازی دهقانی و پرولتاریای
های نسبتاً مفصل تری دربارهٔ از بین رفتن روستاییگروه روشن خواهد .شد بعداً باید داده
میانی نقل .کنیم
خانوار زمین خود را با این۴٢١٨حیوانات گروه خانوارتنها متعلق در١٣٧٨٩به ناحیهٔ ملیتوپول *از
استفاده می .کنند در یوغ«ناحیهٔ خانوار»اشتراکی بقیه بارکش٩٢٠١از متعلق به خود شخم می زنند؛
خانوار٣٨٣۵خانوار زمین خود را با حیوانات بارکش متعلق به خود دنیپر٨٢٣۴خانوار،۴٠٢٩و از
گزارشات« آماری زمستووی مربوط به ناحیهٔ م»ملیتوپول می .زنند یوغ«شخ.ک.ر بقیه»اشتراکی با
(١٢٣.( و مربوط به ناحیهٔ دنی یپر ص) ص)١٩۵.ب .ب
و غیره اصل«می آقای»همکاری .و.و در مقالهٔ فوق الذکر مفصال دربارهٔ اینکه یوغ اشتراکی **همان
قانان در شرف تجزیه به گروههای باشدکامال داد سخن می .دهند سرپوش گذاشتن بر این حقیقت که ده
مجزا از هم می باشند و اینکه یوغ اشتراکی همانا نشانهٔ همکاری مزارع متزلزلی است که به دست
اند،»اصل حقیقتا که خیلی ساده است و سپس سخن گفتن بورژوازیاز دهقانی از جرگه خارج شده
لتاریای روستایی و بورژوازی روستایی شاید!است منظورشان همکاری بین همکاری«–پرو بطور کلی
ناحیهٔ* دنیپر فرمانداری توریدا
گروهارها خانو
زمینای %حصه کل
زمین خریداری
شده
زمین اجاره زمینرفته اجاره شده
کل زمینهای مورد
استفاده گروه
مساحت زیر کشت
خانوا
ر
زن و
مرد
هزار.د%هزار.د%هزار.د%هزار.د%هزار.د%هزار.د%
تنگدست٣٩٫٩٢۵٫٢۵۶٫۴٢۵٫۵٢۶٧٫٨۶٢١٫۶۶۵٫۵۴۴٫٧١٢٫۴٣٨٫۴١١
میانه۴١٫٧۴٢٫٢١٠٢٫٨۴۶٫۵۵٫۴١۶۴٨٫۴٣۵٨٫۴٢۵٫٣١۴٨٫٢۴١٫٢١٣٧٫٣۴٢ حال
مرفه١٨٫۴٢۵٫٢۶١٫٨٢٨٢۶٫۵٧٨٨١٫۶۵٩٣٩٫٢١۶٧۴۶٫۴١۵٠٫۶۴۶
جمع کل
مربوط به
ناحیه
١٠٠١٠٠٢٢١١٠٠٣٣٫٩١٠٠١٣٧٫٨١٠٠٣٢٫٩١٠٠٣۵٩٫٩١٠٠٣٢۶٫٣١٠٠
ترین نوع] [توزیع است، هر چند در نای»یکدست«اینجا بهحصه این ترتیب، توزیع زمی
هم از بین بردن گروه میانی به دست گروههای فوقانی به نحو بارزی به چشم می .خورد ولی
آن یعنی زمین خریداری تملکو زمینآزاد دور شده تملکبه همچناناجباری که ما از این
می .شود [مالکیت] این [نوع] زمین اجارهفوق شده نزدیک می شویم، وضع به کلی عوض
العاده متمرکز است و در نتیجه توزیع کل زمین مورد استفادهٔ دهقانان هیچ گونه شباهتی با
ی۴۶% :ندارد گروه میانی به موقعیت درجه دوم کشانده می شود توزیعها) زمین حص
خود را به %میزان کل زمینهای مورد ،(استفاده گروه مرفه زمینهایهای–۴١مایملک حص
% کل زمینهای مورد ،(استفاده %های–۴۶در زمینهای معتنابهی٢٨حص افزایش می دهد )
این ضمن گروه دهقانان تنگدست به زور از صفوف کشتکاران بیرون انداخته می شوند
% کل زمینهای مورد %های–١٢.(استفاده زمینهای )٢۵حص
ی که ما مجدداً با آن ردههاروبرو برمی دارد؛ جدولپدید مزبور از پدیدهٔ جالب توجهی پ
ی در زراعت .دهقانی این تنزل نقش در خواهیمهاگروه شد، همانا پدیدهٔ تنزل نقش زمین حص
تحتانی به دلیل اجاره دادن زمین رخ می دهد و در گروه فوقانی به دلیل وجود این حقیقت
ا زمینهای خریداری و اجاره شده استتشکیل که اکثریت قریب به اتفاق زمینهای زراعتی ر
می .دهند با رخنه کردن سرمایهداری در کشاورزی، بقایای سیستم قبل از رفرم وابستگی)
دهقانان به زمین و تصرف برابر و مبتنی بر مالیات (زمین در شرف نابودی کامل قرار می
.گیرند
ور اخص می شود، ما را قادر ارقامبه عرضه شده تا آنجایی که مربوط به اجارهٔ زمین بط
رفع اشتباه استدلالی بسیار معمول اقتصاددانان نارودنیک در این باره می .نماید استدلال آقای
.و.و را در نظر .بگیرید ایشان در مقالهٔ فوق الذکر، بی محابا مسئلهٔ ارتباط اجارهٔ زمین را با
مزارع دهقانی به مزارع بزرگ آیاو اجارهٔ زمین به تجزیهٔ»تجزیهٔ دهقانی مطرح می .کنند
،٣۴٠- م م، وستنیک«ص مزارع»)«یوروپی کوچک و نابودی گروه میانی کمک می کند؟
ها شامل تمام ناحیهٔ مزبور، به هایعلاوهٔ مستخرجه از گزارشات آماری .زمستوو این *دادهداده
کل زمینهای (۵»مورد نمی .شوند ارقام مندرج در شهرکهایی)ها۴۶ستون می شود که مشمول وولوست
ای و خریداری شده و کسر کردن ای،زمینهای یاجاره راحصه خودم با جمع کردن استفادهٔ«زمینها گروه
اجاره.ام رفته محاسبه کرده
(درصد .(١» آقای .و.و به این سؤال پاسخ منفی می .دهند دالیل ایشان بدین ٣٣٩:قرارند
:مثال در نواحی افرادی.«مختلف که به اجارهٔ زمین متوسل می شوند بیشتر است
مانداریهای٣٨الی۶٨؛%۴٠الی٧٠؛%٣٠ مختلف این درصدها به ترتیب عبارتند فراز
( کوچک بودن قطعات اجاره شده به ازاء هر :خانوار الی۶۶؛%۵٠الی۶٠%-٢مطابق
ی کوچک (هابیشتر دهقانان صاحب زمینهای گزارشات٣الی۵.د-٣حص آماری تامبوف
مبادرت به اجارهٔ زمین می ی.نمایند ازهابزرگ صاحبان زمینهای حص
درستی–به آنها برای–پیشکش آنکه خواننده بتواند تصور روشنی از مناسبت این دالیل
ذکر* ارقام مشابه ناحیهٔ دنیپر می .پردازیم
درصد خانوارهای
مستأجر
زمینهای قابل کشت به ازای
هر.د( خانوار )مستأجر
قیمت.د به ازای هر
(روبل)
متر۵.د٢۵٢٫۴١۵٫٢۵ کشتاز ک
کشت۵تا١٠.د۴٢٣٫٩١٢٫٠٠
کشت١٠تا٢۵.د۶٩٨٫۵۴٫٧۵
کشت٢۵تا۵٠.د٨٨٢٠٫٠٣٫٧۵
کشت۵٠.د٩١۴٨٫۶٣٫۵۵ بیشتر از
مربوط۵۶٫٢١٢٫۴۴٫٢٣ به ناحیه
ه دراست؟ اینجا تا چه حال»میانگین«انداز این سؤال پیش می آید که درجهٔ اهمیت ارقام
واقعاً به بودن–۵۶%–تمرکز عدهٔ کسانی که دست به اجارهٔ زمین می آیا»زیاد«زنند
ای در دست متمولین خاتمه می دهد؟ آیا مسخره نیست که بیاییم زمینمساحت اجاره
به ازای هر خانوار اجاره .کننده این میانگین را١٢.داغلب زمینهای) اجاره »میانگین«شده
ی هر یک خانوار اجاره کننده هم نبوده بلکه به ازای هر خانوار موجود حتیاختیار به ازا
اجارات دهقانی شده»زمینهای است؛ کاری که مثال آقای کاریشف در کتاب خود
نتایج(«با بررسی های آماری می١٨٩٢؛ج٢»زمستوو کنند غیرحصهای«دورپات،)
زمین ج،٢دسیاتینرا تحت شرایط مخلوطکمرشکنی کردن دهقانانی که مسلماً از فرط احتیا
زمین (روبل۴٨دسیاتینبوده می خرند با دهقانان دیگری که به١۵صاحب قیمتی گزاف )
روبل عمده٣٫۵۵از وفروشی اصال به آن احتیاجی هم ندارند و آنرا به نازل ترین قیمت
شان هم بی پایه تر از قرارماباقی هر دسیاتین خریداری می کنند، محاسبه نماییم؟ دلیل سوم ای
به :نیست»کلیهٔ خود آقای .و.و نیز پیش دستی کرده اذعان می کنند که ارقام مربوط
معرف واقعی ای»آنچه در)(آنان گروه بندی دهقانان بر حسب زمین جماعتهای«حصه دهی
م٣۴٢.(** م، در)«ص خود محله می گذرد نیست
دادههای ملیتوپول و بردیانسک مشابه همینها می های.باشند مربوط به * ناحیه
آقای پوستنیکوف مثال جالبی از اشتباه مشابه آمارگران زمستوو ذکر می .کنند ایشان با اشاره **به
آمارگران زمستوو دهقانان»ظاهرا مرفه و نیازشان به زمین چنین یادآور می شوند زراعتکه تجاری
که تمرکز زمینهای اجاره شده در دست اشتباهبورژوازی بزرگی است اگر تصور شود
دهقانی به اجارهٔ فردی محدود شده، مشمول اجاره توسط جماعت روستایی نمی .شود قضیه
به»در هیچ وجه اینطور .نیست توزیع زمین اجاره شده همیشه در جایی صورت می گیرد که
که زمین به وسیلهٔ وجماعت رابطه بین گروههای دهقانی در آنجا«جایی پول خوابیده باشد
اجاره می شود کوچکترین تغییری پیدا نمی .کند از این رو استدلال آقای کاریشف دایر به
تضاد بین اینکه»دو مثال رابطهٔ بین اجاره توسط جماعت و اجاره توسط فرد حاکی از
با اصل کار (»و و اینکه اجاره توسط م١۵٩جماعت م، (!؟)اصل)«ص جماعتی و فردیست
اصل)«همانجا، توزیع مساوی زمین اجاره شده در میان اعضای جماعت مشخص می شود
تماماً از تعصب نارودنیکی سرچشمه می .گیرد آقای کاریشف بدون توجه ص٢٣٠(–به
برای خود نتایج«تعیین بررسی های آماری تکلیفی»زمستوو که خود ایشان در جمع بندی از
آن همه مطالب آماری زمستوو دربارهٔ تمرکز زمینهای میاجاره کنند، زیرکانه از مالحظهٔ
شده در دست گروههای قلیل العدهٔ دهقانان مرفه طفره می .روند اجازه بدهید مثالی .بیاوریم
درجماعات سه ناحیهٔ نامبرده فرمانداری توریدا، توزیع زمینهای خلاصهٔ اجاره شده توسط
دهقانی:است در میان گروههای مزبور به شرح زیر
تعداد خانوارهای
اجاره کنندهٔ زمین
مساحت.د به
به عنوان درصدی از
کل
به ازای هر .دخانوار
کشت۵.د٨٣۵١١١ کمتر از
۴
۶٫١
کشت۵تا١٠.د۴۴۴١۴٢٧٣٣٫٢
کشت١٠تا٢۵.د١٧٣٢٨٧١١٢٠۵٫٠
کشت٢۵تا۵٠.د١٢۴۵١٣٣٧۵٣٠
٧۶
١٠٫٧
کشت۵٠.د۶٣٢٢٠٢٨٣۴۶٣٢٫١ بیشتر از
کل۴١٣۶۴۴٣٠٧١٠٠١٠٫٧
اصل!« توزیع اصل«و»مساوی اینست»کار نمایش کوچکی از
چنین مظاهری را در زندگی دهقانی بمثابهٔ چیزی نامشروع دانسته، سعی می کنند اهمیت آنرا ناچیز جلوه
ین می باشد وو ثابت کنند که این احتیاج دهقانان به داشتن زمین است که عامل تعیین کنندهٔ اجارهٔ دهند«زم
کتاب راهنمای نه–گردآورندهٔ»فرمانداری رقابت دهقانان .متمکن برای اثبات این حرف آقای ورنر
ای آنان با در (نظر دهقانان سراسر فرمانداری توریدا را بر حسب مقدار زمین توریدا)«١٨٨٩حصه
دارند، گروه بندی می حیوان.کنند بارکش در کارگر٢تا٣اختیار گرفتن١تا٢و گروه دهقانانی که
ای، تعداد خانوارهای نتیجهاجاره چنین می شود که در چارچوب این گروه با بالا رفتن مقدار زمین حصه
ای به دلیل آنکه کنندهتنها و مقدار زمین اجاره شده تقلیل می .یابد بدیهی است که چنین روش محاسبه
امل می شود و گروههای انتهایی را از قلم می دهقاناناندازد، صاحب تعداد مساوی حیوان بارکش را ش
چیزی را ثابت نمی .کند بسیار طبیعی است که آنجاکه تعداد حیوانات بارکش مساوی باشد، مقدار زمین
ای کوچکتر باشد، مقدار زمین اجاره کشتشده شده نیز بایستی مساوی باشد و در نتیجه هر چه زمین حصه
ه این است که بدانیم توزیع زمین اجاره شده بین خانوارهای صاحب بزرگترتعداد خواهد .بود مسئل
حیوان بارکش، ابزار و غیره از چه قرار غیرمساوی.است
دادههای آماری زمستوو در رابطه با زراعت دهقانی در جنوب روسیه چنین است که
تسلط تمام ها–و در مورد تجزیهٔ طبقاتی تمام و کمال مالحظهدهقانان می .نمایید این داده
جای* هیچ گونه شکی باقی نمی مال–.گذارد بورژوازی دهقانی در کروستاها
بنابراین نظر
ها بسیار شنیدنی .است شنیدنی تر از آن اینست درکه مورد این آقایان-اون.داده .و.و و .ن
آقای) .و.و در سابقا–مقالهٔ ً هر دوی این مؤلفین لزوم طرح مسئلهٔ تجزیهٔ طبقاتی دهقانان را
، زمانی که [کلمه١٨٨٠ایشان به و-اون.در»سولوو]«سال آقای ور١٨٨۴.ن به مذکسال
در مورد این پدیدهٔ جالب در درون جماعت دهی چنین اظهار نظر می کنند که موژیکهای
زمینهای خود را به دست غفلت می سپارند در حالیکه غیر«موژیکهای مقاطعه »کار
،٧١(– برای»طرحها«ص خود برمی دارند؛ بهترین.ک.ر زمینها مقاطعه«را »کار
مطرح می .کنند بایستی توجه داشت که نوشتهٔ آقای پوستنیکوف دارای ماهیتی دوگانه :است
مؤلف از یک طرف با زبردستی فراوان آمار بسیار ذیقیمت زمستوو را جمع آوری نموده، با
یل به در نظر گرفتن دقت»تماجماعت می پروراند و با انجام این کار موفق می شود از
همانطور که روشنفکران شهری دهقانی–ما مزبور به عنوان چیزی یکپارچه و همگون
گریز .کنند از طرف دیگر، مؤلف م)٣۵١«(–مزبور م، هنوزص هم معتقد به وجود آنند
هاییآنها که پرورده بود به کلی درمی ماند بدونو داشتن هیچ گونه تئوری، در ارزیابی داده
های مربوط میبه نگرد، به سرهم بندی را»اندازهها«پروژه از دیدگاه فوق العاده محدود
و»محدودیت«، ای«لزوم و کشاورزی می جماعتهاییکنند که کاردستی، »کارخانه
و غیره و غیره می .پردازد بنابراین مالحظه می نمایید »مشارکت«،»مراعات«که
عی خود را در نادیده گرفتن قسمت اول و مثبت کار نارودنیکهایآقای ما منتهای س
پوستنیکوف به عمل آورده، تمام توجه خود را معطوف به قسمت دوم می .نمایند هر دوی
ًمطلقا «پروژههای« با»تکذیب» حالتی بسیار جدی شروع آقایان-اون.به .و.و و .ن
اندیشهٔ کایا]«،[روسی سرسری»روسمیسل آقای پوستنیکوف نموده آقای) .و.و در کتاب
، (پاورقی ایشان را متهم ،٢٣٣به در»طرحها«ص ؛-اون.کتاب آقای ،٢.ن ١٨٩۴ش
قصد وارد کردن سرمایهداری در روسیه می نمایند و با ظرافت هر چه تمام تر از مالحظهٔ
هاییمی که حاکی از تسلط مناسبات سرمایهداری در روستاهای امروزی جنوب دادهروسیه
باشند** استنکاف می .ورزند
بخاطر–نمی وجود ویژگیهای خاص این های–محل معموالنوووروسیا می شنویم که می گویند از *داده
آن نیستیم که تجزیهٔ طبقاتی دهقانان کشاورزی در تواناین برای نتیجه گیری عام استفاده .نمود ما منکر
محل بارزتر از نقاط دیگر روسیه :است ولی از آنچه در صفحات بعد می آید خواهیم دید که نوووروسیا به
هیچ وجه آنطوری هم که گاهی تصور می شود دارای طبیعت ویژهٔ خاصی .نیست
هایی۶٠ برای مزارع جالبستتنیکوف»پروژهدهقانی که آقای .اون»پوس می آقای–:نویسند **.ن
، بارآوری نیروی از«کار آنجا که کشاورزی به دست سرمایهداری افتاده دسیاتینیاند.«ولی»است ریخته
دسیاتینی٢٠٠ لذا۶٠به (!)الزم خواهد آمد که رشد«،»مزارع بیشتری پیدا ممکن»فردا«کند است همین
مالحظه می نمایید که [مطلب] چقدر ساده :است زیرا خرده دسیاتین.«بورژوازی تبدیل یا٣٠٠شوند
آماری زمستووی مربوط به فرمانداری ٢-سامارا
فرمانداری–.برویم اجازه–سامارا بدهید از نواحی مرز جنوبی به سراغ منطقهٔ شرقی
را در نظر بگیریم؛ در آخرین–گزارش ناحیهٔ مورد اجازه–بررسی بدهید ناحیهٔ نووزنسک
حیه ما به مفصل ترین گروهبندی دهقانی مبتنی بر شرایط آماریاقتصادی مربوط به این نا
برمی* .خوریم
دادههای هایزیر کلی مربوط به گروههای دهقانی می پردازیم اینک ) به داده
نفر زن ای١۶۴١۴۶و بالغ ایبر با تعداد خانوارسکنه صاحب زمین شامل٢٨٢٧۶حصه
شود، بدون در نظر گرفتن سکنهٔ آلمانی مرد،یا یعنی فقط سکنهٔ روسی ناحیهٔ مزبور می
عائله مندانی که مبادرت به زراعت روی زمین جماعتی و همچنین مزرعه–مزارع نشینان
غیر جماعتی جداگانه می .نمودند به حساب آوردن آلمانیها و مزرعه نشینان نمای تجزیهٔ
طبقاتی.(د را برجسته تر می کن
% کل گروهخانوارها خانوارها
انگین مساحت زیر میکشت
به.د( ازای هر خانوار )
% کل مساحت زیر کشت
تنگدست
فاقد٢٠٫٧ حیوان بارکش
٣٧٫١
٢٫١٢٫٨
حیوان١۶٫۴۵٫٠۵٫٢ دارای١بارکش ٨٫٠
میانه حال
حیوان٢۶٫۶ دارای٢یا٣بارکش
٣٨٫٢
١٠٫٢١٧٫١
حیوان١١٫۶١۵٫٩١١٫۵ دارای۴بارکش ٢٨٫۶
مرفه
حیوان١٧٫١ دارای۵الی١٠بارکش
٢۴٫٧
٢۴٫٧٢۶٫٩
حیوان۵٫٨۵٣٫٠١٩٫٣ دارای١٠الی٢٠بارکش ۶٣٫۴
حیوان١٫٨١۴٩٫۵١٧٫٢ بارکش یا دارای٢٠بیشتر
کل١٠٠١۵٫٩١٠٠
کل «١۴/١خانوارها، تمرکز»محله) تولید کشاورزی بسیار زیاد :است سرمایه داران
% کل مساحت زمینهای زیر حیوان٣۶٫۵کشت ارای١٠(بارکش بیش یعنیاز خانوارهای د
دهقانان تنگدست و میانه حال به روی همین%٧۵٫٣هم رقم را–برای در اختیار دارند
زیر کشت به «١۵٫٩.دازای صادق»میانگین) !است در اینجا هم مثل همه جاهای دیگر رقم
د توهم در مورد کامیابی اقتصادی همگانی هرمی (خانوار مطلقاً واهی بوده، موجب ایجا
های مربوط به اقتصاد گروههای مختلف را مورد بررسی .شودقرار اجازه بدهید سایر داده
.دهیم
کنونی- روستاهای ما فردا توسط بورژوازی بزرگ مورد تهدید قرار می گیرند، به همین دلیل هم آقای .ن
.اون از به رسمیت شناختن خرده بورژوازی امروز و بورژوازی بزرگ فردا سر باز می !زنند
،١٨٩٠. ناحیهٔ«سامارا، ،٧،»نووزنسک بوط«جلد به فرمانداری گزارشاتسامارا آماری *»مر
،(های هر چند ،١٨٨٩داده موجود۶سامارا، است گروهبندیج) مشابهی نیز برای ناحیهٔ نیکالیفسک
مجموعهٔ)«ج گزارشات مربوط به فرمانداری مربوطه»سامارا از شرح و تفصیل کمتری .برخوردارند
که بعدا به (ای–شرح منحصرا حاوی گروهبندی مبتنی بر اندازهٔ زمین ،١٨٩٢حصه ،١سامارا، ٨ب
می خصوصیت–.باشد نامطلوب آن خواهیم پرداخت
گروه خانوارها
% دهقانانی که همه زمین
ای را با ابزار حصهمتعلق
به خود کشت می کنند
% دهقانان دارای
ابزار پیشرفته
بر) تعدادحسب کل حیوانات
احشام به ازای هر (خانوار
% کل حیوانات
فاقد٢٫١٠٫٠٣٠٫۵١٫۵ حیوان بارکش
حیوان٣۵٫۴٠٫١١٫٩۴٫٩ دارای١بارکش ۶٫۴
دارای٢یا٣حیوان
بارکش
۶٠٫۵۴٫۵۴٫٠١۶٫٨
٢٨٫۶
حیوان٧۴٫٧١٩٫٠۶٫۶١١٫٨ دارای۴بارکش
دارای۵الی١٠حیوان
بارکش
٨٢٫۴۴٠٫٣١٠٫٩٢٩٫٢
دارای١٠الی٢٠ ۶۵
حیوان بارکش
٩٠٫٣۴١٫۶٢٢٫٧٢٠٫۴
دارای٢٠حیوان
بارکش یا بیشتر
٨۴٫١۶٢٫١۵۵٫۵١۵٫۴
کل۵٢٫٠١٣٫٩۶٫۴١٠٠
به این ترتیب در گروه تحتانی تعداد کمی از دهقانان مستقل زارع به چشم می خورد؛
اند و دهقانان میانه حال نیز دارای تعداد دهقانانناکافی تنگدست فاقد هر گونه ابزار پیشرفته
از آن .هستند تمرکز [تعداد] حیوانات بارکش هنوز هم از تمرکز مساحت زیر کشت بیشتر
بوده است؛ ظاهراً دهقانان مرفه دامپروری سرمایهداری را با کشت سرمایهداری بزرگ
هستیم که بایستی در ردیف .اند»دهقانانی«روبروکارگران در طرف مقابل، ما توأمبا کرده
ای و کارگران روزمزد طبقه بندی شوند، به دلیل آنکه کشاورزیمنبع دارای زمین حصه
اصلی معیشت آنها را فروش نیروی کارشان تشکیل می همانگونه)دهد که الساعه خواهیم
دو حیوان (دیدبه و گاهی مالکین برای پایبند نمودن کارگر به زمین و تقلیل دستمزد یک یا
وی واگذار می .کنند
الزم به توضیح نیست که گروههای دهقانی نه تنها از حیث اندازهٔ مزرعه بلکه از جهت
روشهای زراعتی نیز با یکدیگر تفاوت :دارند اوال در گروه فوقانی نسبت بسیار بزرگی از
تاً خیش (%آهنی، ابزار پیشرفته را در اختیار دارند دهقانان۴٠الی۶٠عمد) زارع )
% کل ابزار خرمنکوب٨٢٫٩پیشرفته بخاری و اسب کش، ماشین بوجاری، دروکن و (غیره
% خانوارهای %٣٨٫٢میانه آن در %١٧دست خانوارهای گروه در٢۴٫٧فوقانی؛ دست
ابزار۵٧٢۴( از %٧کل خانوارهای گروه تنگدست %٣٧٫١تعداد) آن در حال؛٠٫١دست
متمرکز* گردیده –.است
دوماً مطابق با آنچه گردآورندهٔ گزارشات آماری ناحیهٔ نووزنسک
، روندهای«سن مترقی در زراعت توجه»دهقانی به این مطلب جالب است که آقای .و.و *در)
های« جنبشی»تودهدهقانی هااز به این نتیجه می رسند (که از همین ،٢٢۵داده پترزبورگ،١٨٩٢ص
.( روشی که طی آن برای٢۵۴این جایگزین کردن ابزار قدیمی با ابزار پیشرفته به وجود آمده است ص)
نتیجه گیری کاذب صورت می گیرد خیلی ساده :است کاری که آقای .و.و می کنند اینست که رقم کل
دهٔ نحوهٔ توزیع ابزار در نظر می !گیرند گزارشاتترقی آماری زمستوو را بدون توجه به جدول نمایش دهن
زارعین سرمایه دار اعضاء) (محله که برای پائین آوردن هزینهٔ تمام شدهٔ کالای غله، مبادرت به استفاده
اظهار می دارد، دهقانانی که صاحب تعداد معدودی اسب می باشند ضرورتاً مجبور به اتخاذ
ای که با آنچه سیستم«دهقانان زراعتی دیگری می شوند یعنی، سیستم فعالیت »اقتصادی
.( دهقانان بسیار۴۶-۴۴مرفه دارد صاحبص) چندین اسب بدان عمل می کنند تفاوت
زمین خود را آیش می دهند ... در پائیز شخم می زنند ... در بهار مجدداً شخم زده، بعد »از
نرم کردن کلوخها بذر می پاشند ... وقتی خاک خوب هوا خورد زمین را غلطک می .زنند
مین را آیش نداده، ،»زسالها حال آنکه دهقانان برای«تنگدست چاودار دو بار شخم می زنند
پشت سر هم گندم روسی می کارند ... برای کشت گندم یک بار در بهار شخم می زنند، برای
چاودار نه آیش داده و نه شخم میزنند، بجای آن قبل از کاشتن بذر تنها به خراش دادن
سطحینتیجه خاک قناعت می کنند ... برای کشت گندم در اواخر بهار شخم می زنند و در
جوانه گندم اغلب سر از خاک هم بیرون نمی آورد ... برای چاودار یک بار شخم می زنند یا
تنها به خراش سطحی خاک قناعت می کنند آن هم نه در موقع مناسب ... آنها همان تکهٔ زمین
را غیرعاقالنه سالها پشت سر هم شخم می زنند بدون آنکه به آن فرصت تمدید] [انرژی
و گردآورندهٔ مزبور ریز این و«اعمال قس علیهذا تا ابد به این کار ادامه می .«دهند بدهند»
حقایق بی شماری در تأیید این مطلب وجود دارد را»که به این ترتیب به پایان می .رساند
تفاوت اساسی سیستم زراعت دهقانان مرفه با سیستم زراعت دهقانان تنگدست در کیفیت به
رداشت بیشتر محصول غله اولی و کیفیت نازل و برداشت کمتر مراتبدومی مرغوب تر و ب
است«.(همانجا)
ای پا به ولیعرصهٔ چگونه چنین بورژوازی بزرگی می تواند تحت سیستم کشاورزی محله
وجود بگذارد؟ ارقام مربوط به زمینهای متصرفی و مورد استفادهٔ گروهها به این سؤال پاسخ
د زمین خریداری شده مورد٧۶(خانوار۵٧١٢٨و نظر ما می) .دهند دهقانان بخش
دسیاتین١٧٧٧٨٩دسیاتین زمین اجاره شده را در اختیار دارند که از این ٣٠۴۵١۴میان
جاره خانوارشده باایتوسط۵۶٠٢ا .د نشان داده (میشود زمین غیر از)حصه این به بعد
ر جماعات روستایی در ایتصرف اجاره شده توسط .ددیگ زمین است؛۴٧۴٩۴حصه
ازف جماعت دهی خودی در .دتصر زمین حصه ای اجاره خانوار٧٩٢٣١شده ٣١٢٩و
کل نوار٣/٢مساحت است. [نحوهٔ] توزیع این مساحت عظیم زمین، ٧٠٩٢خاکه
زمینهای زیر کشت دهقانان را تشکیل می دهد به قرار زیر :است
می .گردد و آقای .و.و بدون های«هیچ از»تودهدهقانی ماشین می نمایند با گردش قلم ایشان تبدیل به ترقی
چه ماشینها را دهقانان مرفه تهیه می کنند، ولی همهٔ (!!کذا) دهقانان از آنها تأمل»اگراستفاده می :نویسند
.( صحت و سقم این مطلب احتیاج به توضیح می)«ص٢٢١.ندارد کنند
اجارهای کردن زمین حصه
اجاره زمینهای غیر
حصهای
در محله هایخود دردیگر محله
گروه خانوارها
%
خانوارهای
دارای زمین
خریداری
شده
.د به
ازای
هر
خانوار
% کل
زمین
خریداری
شده
%
خانوارهای
اجاره کننده
به ازای
هر
خانوار
(.د)
%
خانوارها
به ازای
هر خانوار
(.د)
%
خانوارها
به ازای
هر
خانوار
(.د)
% کل
زمین
اجاره شده
% خانوارهای
غیر زارع اجاره
دهنده زمین
فاقد حیوان
بارکش
٠٫٠٢١٠٠٠٫٢٢٫۴١٫٧١٫۴۵٫٩۵٣٠٫۶۴٧
دارای١
حیوان بارکش
---١٠٫۵٢٫۵۴٫٣۶٫٢١٢۴١٫۶١٣
دارای٢یا٣
حیوان بارکش
٠٫٠٢٩٣٠٫۵١٩٫٨٣٫٨٩٫۴۵٫۶٢١۵۵٫٨٢
دارای۴
یوان حبارکش
٠٫٠٧٢٩٠٫١٢٧٫٩۶٫۶١۵٫٨۶٫٩٣۴۶۵٫۴٠٫٨
دارای۵الی
١٠حیوان
بارکش
٠٫١١٠١٠٫٩٣٠٫۴١۴٫٠١٩٫٧١١٫۶۴۴٩١۶٫٩٠٫۴
دارای١٠الی
٢٠حیوان
بارکش
١٫۴١۵١۶٫٠۴۵٫٨۵۴٫٠٢٩٫۶٢٩٫۴۵٨٢١٢۴٫٣٠٫٢
دارای٢٠
حیوان بارکش
یا بیشتر
٨٫٢١٢۵۴٩٢٫٨۶۵٫٨٣٠۴٫٢٣۶٫١۶٧٫۴۵٨٧۴۴۵٫۴٠٫١
کل٠٫٣٧۵١١٠٠١٩٫٨٣١٫٧١١٫٠١۵٫١٢۵١١١٠٠١٢
در اینجا ما شاهد تمرکز عظیمی از زمینهای خریداری و اجاره شده می .باشیم بیش از
% %۶٩٫۶زمینهای ثروتمندترین کل١٫٨خانوارها، زمین خریداری شده در ١٠/٩تصرف
% آنها در دست گروه فوقانی دهقانان ان٨۶٫۶قرار سرمایه دار اجارهو شده در دست دهقان
ای اجاره شده و اجاره رفته به روشنی .داردروند مقایسهٔ ارقام مربوط به زمینهای حصه
[تمرکز] زمین را در دست بورژوازی دهقانی آشکار می .کند در اینجا نیز [جریان] تبدیل
روشی زمین و) در نتیجه تحصیل سود از زمین(زمین به کالا به ارزان شدن قیمت عمده ف
ای اجاره شده را معین منتهیکنیم، می .گردد چنانچه ما قیمت یک دسیاتین زمین غیر حصه
به٣٫٩۴،٣٫٢٠،٢٫٩٠، ترتیب ذکر گروه تحتانی به فوقانی، به ارقام زیر خواهیم :رسید
نارودنیکها با .روبلنادیده برای نشان دادن خطاهایی ٢٫٧۵،٢٫۵٧،٢٫٠٨،١٫٧٨که
گرفتن تمرکز زمینهای اجاره شده مرتکب می شوند، اجازه بدهید به عنوان مثال، دالیل آقای
تأثیر خرمن ها و قیمت غلات بر بعضی جوانب کاریشف»اقتصاد در سمپوزیوم معروف
( را نقل .کنیم آقای کاریشف معتقدند زمانی که سن١٨٩٧قیمت ملی)«پترزبورگ، روسیه
الت در اثر فراوانی محصول تنزل کند و اجاره بها بالا میرود، سوداگران اجاره غدهنده
بایستی از [میزان] تقاضا بکاهند و لذا اجاره بها توسط نمایندگان اقتصاد مصرفی بالا برده
.( این [نوع] نتیجه گیری بویی از منطق نبرده است، به این معنی شده١،٢٨٨که است )
رد که بورژوازی دهقانی علیرغم تنزل قیمت غلات مبادرت به بالا بردن کامالقیمت امکان دا
اجاره کند، به این دلیل که فراوانی محصول ممکن است جبران تنزل قیمت آنرا .بنماید کامال
امکان دارد که دهقانان مرفه، حتی وقتی که یک چنین جبرانی هم وجود خارجی نداشته باشد
مت اجاره نموده، با وارد کردن ماشین، قیمت تمام شدهٔ محصول مبادرتغله به بالا بردن قی
را تقلیل .بدهند می دانیم که استفاده از ماشین در کشاورزی در حال رشد می باشد و ماشینها
در دست بورژوازی دهقانی متمرکز شده .است آقای کاریشف عوض آنکه تجزیهٔ طبقاتی
بحث غیرمنطقی و ناصحیح مربوط به دهقان دهقانانمتوسط را مورد مطالعه قرار دهند، پای
را پیش می .کشند به همین دلیل است که کلیهٔ نتایج و استنتاجاتی که ایشان در نشریهٔ مذکور
بدان می رسند کمترین ارزشی .ندارد
اکنون با مسجل شدن وجود عناصر مختلف در میان دهقانان می توانیم به سادگی مسئلهٔ
کل تولید کشاورزی را در ضیح٣/٢کنترل .بدهیم چنانچه دهقانان بازارمرفه داخلی را تو
خود داشته باشند، بدیهی است که آنها بایستی سهم به مراتب بزرگتری از سایرین در فروش
غله داشته .باشند آنها غله را برای فروش تولید می کنند، حال آنکه دهقانان تنگدست مجبور
ورد احتیاج و گندم تولیدی خود و فروش نیروی کارشان بهمی خرید مابه التفاوت گندم م
های* مربوطه به قرار زیر .باشند:است داده
گروه خانوارها
% خانوارهای استخدام کنندهٔ
کارگران اجرتی
% مردان مشتغل به صنایع
کشاورزی
فاقد٠٫٧٧١٫۴ حیوان بارکش
حیوان٠٫۶۴٨٫٧ دارای١بارکش
دارای٢یا٣حیوانبارکش١٫٣٢٠٫۴
حیوان۴٫٨٨٫۵ دارای۴بارکش
حیوان٢٠٫٣۵٫٠ دارای۵الی١٠بارکش
حیوان۶٢٫٠٣٫٩ دارای١٠الی٢٠بارکش
حیوان٩٠٫١٢٫٠ بارکش یا دارای٢٠بیشتر
کل٩٫٠٢۵
هایهٔ مربوط به بهپروس خوانندگان توصیه می کنیم استدلالهای نارودنیکهایمان را با داده
ها رونق اگرمی موژیک به رفاه برسد، شکل»کارخانه گیری بازار داخلی مقایسه بنمایند ...
( ظاهراً آقای .و.و به شکل ،٩اجتماعی مسیرهای«ص گیرند«.و.و)»مترقی و بالعکس
ثروتی که تنها از طریق تبدیل به کالا شدن محصولات ثروت»کارخانهها«–و مورد احتیاج
محلی) و خارج از محیط (ده می خوانند به عنوان صنایع«همان ما»کشاورزی آنچه را که *آمارگران،
از»صنایع«همان روی جدول صنایع کامال پیداست که مقصود فروشاز نیروی کار می .شناسیم
مجموعهٔ«ج٨:( گزارشات مربوط به فرمانداری مشاغل«است»)سامارا عادی و روزمزدی »کارگران
می باشند را کارگران کشاورزی صنایع«و مردانی»کشاورزی که نفر١۴٠۶٣سرگرم ١٣٢٩٧از
و شخم (زنها تشکیل می کارگران.دهند روزمزد از) جمله گله بانها
از–هیچگونه یک طرف و نیروی کار از طرف دیگر به وجود آمده ابزاراست تولید
وقتی صحبت از فروش غله می کنند ی–اون.با از خود نشان نمی .دهد آقای عالقها.ن
( ،٢۴و تولید»)طرحها«ص شده موژیک«است تصور»زارع اینکه این غله به دست
( خود وژیکها«ص)١۶را اداره می راهشوند آهنها از جیب اینکه»م با حمل و نقل این غله
را»موژیکها«تشکیل اعضاء«همان تسلی»جماعت می .دهد آیا واقعاً این سرمایه داران
چنین و١٨٩٣می یک بار دیگر یک١٨٨٠در بار نمی-اون.در دهند؟ آقای .ن
در روزینقاطی فرصتی پیش خواهد آمد که طی آن ما به این مطلب اشاره کنیم :نویسند»که
که مالکیت دسته جمعی زمین برقرار است، از کشاورزی مبتنی بر اصول سرمایهداری
تقریباً بطور کامل خبری نیست (!!کذا) و تنها در جاهایی امکان بروز دارد که عالیق
.(-اون. برای آقای اند«ص)۵٩.ن یا در شرف گسستن می جماعتیباشند یا کامال گسسته
پیش نیامد و نمی توانست هم پیش بیاید، زیرا حقایق دقیقاً دال هرگز»فرصتی«بر چنین
اعضای«* توسعهٔمیان»جماعت کشاورزی سرمایهداری در
و»عالیق انطباق کامل
بد نام شده به مزارع کشتکاران بزرگی که مبادرت به استخدام کارگر می کنند، جماعتی«می
.باشد
حیهٔ نیکالیفسک حاکی از شباهت تامی با] آنچه روابطگفته بین گروههای دهقانی در نا
و بعد؛ کسانی را که خارج از محله [شده٨٢۶بوده می باشد گزارشات) آماری مذکور، ص
رأس %١٠و خانوارهای ثروتمند فاقد٧٫۴دارای) زمین می باشند، کنار می .(گذاریم مثال
%۴٢٫۶% کل دامها %٢٧٫۶و سکنه را تشکیل می بیشتر١٣٫٧دهند حیوان (بارکش که
% خانوارهای اند،٢٩تنگدست در زمینحالیکه اجاره شده را در دست خود متمرکز نموده
% دامها %٧٫٢و سکنه را تشکیل می دهند فاقد)١٩٫٧تنها اسب و یا دارای یک (اسب که
ی %مربوط زمین اجاره شده را در اختیار .دارند متأسفانه همانطور که قبال گفته شد ٣جدولها
به ناحیهٔ نیکالیفسک بسیار ناقص .اند برای خاتمهٔ بحث مربوط به فرمانداری سامارا، اجازه
مستخرجه»مجموعه بدهید–از به نقل توصیف بسیار آموزندهٔ زیر از موقعیت دهقانان
مربوط–.بپردازیم به فرمانداری گزارشات«سامارا آماری
مهاجرت دهقانان کم زمین از فرمانداریهای غربی افزایشو طبیعی جمعیت، به ...»علاوهٔ
همچنین پیدا شدن سر و کلهٔ بورس بازان زمین خوار پول پرست در قلمرو تولید کشاورزی،
با گذشت هر سال، اشکال اجارهٔ زمین را پیچیده تر نموده، قیمت آنرا بالا برده، آنرا تبدیل به
ای می کند و گفتیبسیاری نصیب کالاییعده نموده است که ظرف مدت کوتاهی ثروت هن
ای دیگربه را به روز سیاه می .نشاند برای نشان دادن این نکتهٔ آخر اجازه بدهید اشاره
مساحت٣تا زیر کشت بعضی مزارع متعلق به تجار و دهقانان جنوبی بکنیم؛ جایی که کشت
می باشد بنا) جماعت«به که»سماجت«خاص»دهی ما شاهد مثال آوردیم ناحیهٔمبین *نووزنسک
( درمی یابیم که مجموعه«ص)٢۶در گزارشات اصطلاح»آماری آقایان .و.و و :(شرکاء از روی جدول
های١١الی٢٣% دیگر آنکهتنها در اند،ناحیه هاحال زمین را تقسیم مجدد %نموده این۶٠محله ناحیه
%.(ها اند١٣٫٨محله برای) تمام هافرمانداری مبادرت به این کار محلهنموده
و هزار٨الی١٠حتی .د چندان غیرعادی نیست، بطوری که بعضی ها مبادرت به ۶کشت
هزار .د زمین و اجارهٔ چند ده هزار .د زمین خلاصه می ١۵.نمایند
موجودیت و رشد پرولتاریای (روستایی) کشاورزی در فرمانداری سامارا با افزایش تولید
غله برای فروش، بالا رفتن قیمت اجاره، احیای اراضی بکر و مراتع، قطع جنگلها و قس
ی ثمرهٔ دورانهای اخیر .است تعداد خانوارهای فاقد زمین در علیهذا،سراسر به مقدار زیاد
خانوار می گردد، حال آنکه تعداد خانوارهای غیر فرمانداری٢١۶٢۴زراعی تماماً بالغ بر
(ای و تعداد خانوارهای فاقد اسب بودهو از) خانوارهای دارای زمین بالغبر٣٣٧٧٢حصه
نفر سکنهٔ زن می۶٠٠٠٠٠و شود یابر١١٠۶٠۴که دارای یک اسب روی هم رفته بالغ
ای نفر وحساب با۵خرده توجه به اینکه تعداد اعضاء هر مرد–خانواده را دربر می گیرد
شده .است هر چند اینها قانوناً سهمی از زمینهای جماعتی دارا می باشند با این حال ما به خود
ه حساب بیاوریم، در حقیقت این نوع اجازهکارگران می دهیم که آنها را هم جزو پرولتاریا ب
عبارتند از کارگران روزمزد، شخم زنها، گله بانان، دروگران و کارگران مشابه مزارع
ای–که خود را برای تغذیهٔ اعضای خانواده .دشان زمین بزرگ٢/١تا١حصه دیگری که
کشت«ص)۵٨-۵٧.( می در–کنند خانه می مانند
، محققین نه تنها دهقانان بی اسب را بلکه دهقانان صاحب یک اسب را بههم این ترتیب
جزو پرولتاریا به حساب می .آورند این نتیجه گیری مهمی که با نتیجه گیری آقای
های مندرج در جداول دسته بندی (شده کامال منطبق است، مبین پوستنیکوفاهمیت و) داده
دهقانان می اجتماعی.باشد گروه حقیقی–تحتانی اقتصادی
آمار زمستوو مربوط به فرمانداری ٣-ساراتوف
می .رویم فرمانداری–ناحیهٔ اکنون–ساراتوف به سراغ منطقهٔ نوار سیاه خاک مرکزی
کامی شین را در نظر می گیریم، زیرا این ناحیه تنها جایی است که گروهبندی نسبتاً کاملی از
کش* متعلق به آنها در دست دهقانان.است بر حسب تعداد حیوانات بار
نفر۴٣۵٩۴۵ زن و های۴٠١۵٧خانوار،٢۶٣١٣۵مرد، مربوط به تمام ناحیه اینک) داده
.د»متوسط:(« به ازای هر .د١٠٫٨خانوار زمین زیر کشت، یعنی
در گروهبندی بر حسب تعداد حیوانات بارکش متعلق به دهقانان در مورد چهار ناحیهٔ دیگر *این
مجموعه گزارشات آماری فرمانداری.اند.ک.ر»مربوط گروه میانه حال با گروه مرفه در هم ادغام شده
.ب. جدولهای ترکیبی مربوط به فرمانداری ،١٨٨٨ساراتوف ،١ساراتوف، به«ب فرمانداری ساراتوف
های:اند .دهقانی آمارگران ساراتوف جدولهای ترکیبی خود را به ترتیب زیر گردآوری برنموده حسب رده
تقسیم می شوند؛ هر رده بر حسب شانردهتعداد به کلیهٔایشش خانوارها بر حسب اندازهٔ زمین حصه
تقسیم می شود و هر گروه بر حسب تعداد مردان شاغل خانواده به حیواناتگروهچهار بارکش به شش
دادههای مربوط به شده است، لذا هاردههاداده فقط در تقسیم[سطح] می .شود خلاصهٔ بخشداده جزء
ان محاسبه .کنیم بعدها به شرح اهمیت این جدول خواهیم را.پرداخت بایستی [سطح]گروههاخودم
% گروهخانوارها خانوارها
%
سکنه
زن و
مرد
متوسط
مساحت
زیر کشت
(.د)
% کل مساحت
زیر کشت
%
خانوارهای
فاقد زمین
زیر کشت
حیوانات بر)
حسب دامهای
دارای جثه
(بزرگ به
ازای هر
خانوار
% کل
حیوانات
فاقد٢۶٫۴ حیوان بارکش
۴۶٫٧
١٧٫۶١٫١٢٫٨
١٢٫٣
٧٢٫٣٠٫۶٢٫٩
دارای١حیوان ١١٫٨
بارکش
٢٠٫٣١۵٫٩۵٫٠٩٫۵١٣٫١٢٫٣٨٫٩
دارای٢حیوان
بارکش
١۴٫۶
٣٢٫٢
١٣٫٨٨٫٨١١٫٨
٣۴٫۴
۴٫٩۴٫١١١٫١
دارای٣حیوان ٣٢٫١
بارکش
٩٫٣١٠٫٣١٢٫١١٠٫۵١٫۵۵٫٧٩٫٨
دارای۴حیوان
بارکش
٨٫٣١٠٫۴١۵٫٨١٢٫١٠٫۶٧٫۴١١٫٢
دارای۵حیوان
بارکش و بیشتر
٢١٫١٣٢٫٠٢٧٫۶۵٣٫٣٠٫٢١۴٫۶۵۶٫١
کل١٠٠١٠٠١٠٫٨١٠٠٢٢٫٧۵٫٢١٠٠
ر اینجا هم یک بار دیگر شاهد تمرکز زمین زیر کشت در دست بهکشتکاران این ترتیب، د
بزرگ می :باشیم
سکنه* خانوارها٣/١(را را تشکیل می دهند و) در دهقانان۵/١حدود مرفهی که
بیش از
،(% اندازهٔ این مساحت نیمی۵٣٫٣زیر از مساحت زیر کشت را در تصرف خود دارند )
.د به ازای جاری٢٧٫۶هر زراعت می :باشد بطور کشتمتوسط آشکارا مبین ماهیت ت
.خانوار١۴٫۶ دهقانان مرفه نیز به ازای هر خانوار دارای تعداد زیادی حیوان می :باشند
رأس حیوان اهلی کوچک به ازای یک چهارپای (تنومند رأس١٠و چهارپای) تنومند، یعنی
(% در احیه،۵/٣)۵۶دست ازحدود کل تعداد چهارپایان تنومند دهقانی موجود در ن
بورژوازی دهقانی متمرکز شده .است از طرف دیگر در روستا، اوضاع برعکس :است
سلب مالکیت کامل از گروه تحتانی، یعنی پرولتاریای روستایی که در مثال ما با اینکه کمی
(سکنه٨/١مساحت و با این حال خانوارها٣/١تنها را تشکیل می دهد کمتر٢/١حدود) از
(% صاحب زیر١١٫٨حیوانات کشت را در تصرف خود دارد، و حتی کمتر از این حد هم )
لطفا به این نکته توجه شود که وقتی طبقه بندی خانوارها بر حسب بنیهٔ اقتصادی یا اندازهٔ *مزرعه
قشر دهقانان مرفه را در نظر .داریم این پدیده پردال عائله صورتهایتر می گیرد، ما همواره خانواده
ای دریافت ایستمی که تعداد بیشتری زمین هایحصه پر بینعائله بورژوازی دهقانی و برخانواده ارتباط
کنند؛ در بعضی قسمتها درست برعکس :است این پدیده نشان دهندهٔ تمایل کمتر دهقانان مرفه به تقسیم
که بنابر هایفه–آنچه پر عائلهٔ دهقانان زمینهایشانمر است. به هر صورت نبایستی در اهمیت خانواده
غلو .نمود ارقام–این ما نشان می دهند، بیشتر از دیگران متوسل به استخدام کارگر اجرتی می کنند
که ورد زبان نارودنیکهای ما می باشد به این ترتیب همان مبنای همکاری«همکاری [حس]»خانوادگی
سرمایه .داریست
میای، .باشد اعضای این گروه عمدتاً در زمرهٔ کارگران کشاورزی صاحب زمین حصه
کارگران روزمزد و کارگران صنعتی می .باشند
[پروسهٔ] درتبدیل کنار تمرکز زمینهای زیر کشت و رشد خصوصیت تجاری کشاورزی،
ای که از قبل شدنشبا به کشاورزی سرمایهداری صورت می .گیرد در اینجا ما شاهد پدیده
ایم می باشیم، یعنی فروش نیروی کار گروههای تحتانی و خریدن آن آنتوسط آشنا بوده
گروههای .فوقانی
تغل به %صنایع مزارع %مش دهقانان استخدام کنندهٔ کارگران اجرتی گروهمرد خانوارها
فاقد١٫١٩٠٫٩ حیوان بارکش
حیوان٠٫٩٧٠٫٨ دارای١بارکش
حیوان٢٫٩۶١٫۵ دارای٢بارکش
حیوان٧٫١۵۵٫٠ دارای٣بارکش
حیوان١٠٫٠۵٨٫۶ دارای۴بارکش
حیوان دارای۵بارکش
و بیشتر
٢۶٫٣۴۶٫٧
کل٨٫٠۶٧٫٢
رتسوف در یکی از مقالاتش کامالبه دردرستی اینجا توضیح مهمی .الزمست .ن.پ اسکوو
برای»صنعت« به»وسیعی«لفظ این نکته توجه نموده است که آمار زمستوو معنای بسیار
هایی که دهقانان در خارج از کلیهٔپیشهمحدودهٔ قائلانواع .است در یا)»اشتغالات(«حقیقت
آمده است؛ ای»صنایع«صاحبان خود به آن مبادرت می ورزند جزو زمینمقولهٔ حصه
ها و کارگران، صاحبان آسیابهای غلات و جالیزهای صیفی کاری، کارخانهکارگران
، پیشه وران و کارگران غیرماهر، روزمزد،خریداراندالالن کارگران کشاورزی عادی،
چوب و چوب فروشان، مقاطعه کاران ساختمانی و کارگران ساختمانی، افراد مشتغل به
به حساب می صنعت«!آیند کارمندان،»کار گداها و قس علیهذا، همهٔ هایاینها حرفهآزاد،
و حتی به خود حق می این–دهم سوء استفادهٔ غیرمصطلح از کلمات بازماندهٔ دید سنتی
موژیکها را»واقعی«،»طبیعی«می زمینای«شغل ای»حصه :بگویم–نظریهکه رسمی
خارج«قرار از ن»محل استثنا تحت عنوان درصنایع حالیکه تمام مشاغل دیگر داند–بدو
می .گیرند این مفهوم کلمهٔ مزبور تحت [سیستم] سرواژ قابل توجیه بود ولی در حال حاضر
اصال موردی .ندارد دلیل اینکه چنین اصطلاحی هنوز باقی مانده اینست که با افسانهٔ بی
تجزیهٔ طبقاتی دهقانان را جورامکانمطالعهٔبه) درمی آید اساسی»متوسط«و نظیر دهقان
به کلی دهقانیاز متعدد و متنوع می خارج«باشند، از ویژه»محل در آن جاهایی که مشاغل
. اجازه بدهید به یاد خواننده بیاوریم که ناحیهٔ کامی شین مرکز معروف بینصنعت می برد
اقتصادی آن دهقانیطبقه به مقتضای .(»صنایع«انواع مادامی ساربین۴٧که کا می باشد )
تفکیک کارگراننشده صاحبازاجرتی بندی»صنعتکاران«،کاران نشده باشد و از میان
باشند،* پروردن
گزارشات آماری خانواری مربوط به زراعت دهقانی نتیجهٔ به درد بخوری
بدون قائل شدن هیچگونه استثنا بین آمارهای نخواهد–اقتصادیی .داد انواع اقتصادی مذکور
کمترین تعداد ممکن است. البته طبقه بندی که–مفصل قابل اعتماد به نظر نمی رسند
صاحب کارانی تری–که مورد نیاز است؛ مثال صاحب کاران استخدام کنندهٔ کار اجرتی
، مغازه داران، و ،غیره؛ مبادرتخریداران به استخدام کارگران اجرتی نمی کنند ـ بازرگانان
معنای صنعت کارانی می باشند که برای مشتری و غیره کار می افزارمندان.کنند به
به عنوان برگردیم»صنایع«عمل به جدولمان، مالحظه می نماییم که در نظر گرفتن
فروش نیروی کار آنچنان هم بیجا نبوده است زیرا این کارگران اجرتی هستند که اکثریت
ر امکان آن بود که کارگران اجرتی را دهقانیاز را تشکیل می .دهند »صنعتکاران«اگ
در تفکیک»صنعتکاران«گروههای کنیم، بدون شک درصد کمتری »صنعتکاران«از
فوقانی باقی می .ماندند
های مربوط به کارگران اجرتی بایستی به ماهیت کامال ناصحیح ونظر اما در مورد داده
استخدام کوتاه مدت [کارگران] به آقای»عنوان خاریزومنوف توجه داشته باشیم که می گویند
نمی تواند ای–ضابطه بسیار متداول کهاست دروگر،–پدیده سرچین و کارگر روزمزد
گزارشات [تعیین])«ص۴۶»مقدمه«بر»آماری قدرت یا ضعف یک مزرعه قرار گیرد
ور حقایق [موجود] نمونهٔ–د اروپای برعکس،–غربی مالحظات مرکب.(«تئوریک
روسیه بررسی) شده در (زیر ما را وادار می کند که استخدام کارگران روزمزد را به عنوان
همان خصوصیت مشخص بورژوازی روستایی قلمداد .نماییم
های مربوط به زمین اجاره شده حاکی از همان تمرکز سرانجامزمین] در اینجا هم داده
ه داشته باشید که جدولهای اجارهمرکب [شده در دست بورژوازی دهقانی .است توج
آمارگران ساراتوف تعداد دهقانان اجاره دهنده و اجاره کنندهٔ زمین را نشان نداده، تنها به ذکر
کل** [مساحت] زمین اجاره شده و اجاره رفته بسنده می کند
، لذا ما بایستی مقدار زمین اجاره
ازاء هر خانوار اجاره کننده یا واجاره نه شدهموجودبه و اجاره رفته را به ازاء هر خانوار
دهنده تعیین .بنماییم
دادههای مربوط به صنایع دهقانی که طی هسرشماریهای را بکار می بریم برای»پروردن«ک این *لفظ
خانه به خانه جمع آوری شده بسیار جامع و مفصل .است
.د۶/١مجموع می شود، یعنی کل۶١٫۶٣٩حدود مقدار زمین قابل کشت اجاره رفته در ناحیه بالغ **بر
ای٣٧٧٫٣٠۵.(.د قابل کشت زمینهای) حصه
% کل دسیاتینزمین به ازای هر خانوار صاحب حصه
گروه
خانوارها
زمینای حصه
قابل کشت
زمین اجاره
شده
زمین اجاره
رفته
اجاره اجارهرفته زمینایشده حصه
% کل زمین
مورد استفاده
ای حصه)+
اجاره– شده
اجاره (رفته
فاقد حیوان
بارکش
۵٫۴٠٫٣٣٫٠١۶١٫٧۵٢٫٨۵٫۵
دارای١
حیوان بارکش
۶٫۵١٫۶١٫٣١۴۶٫٠١٧٫۶١٠٫٣
دارای٢
حیوان بارکش
٨٫۵٣٫۵٠٫٩١٣
٣۴
٩٫۵
٣٠٫١
٨٫۴
١٧٫٣
١٢٫٣
دارای٣ ٣۴٫۶
حیوان بارکش
١٠٫١۵٫۶٠٫٨١٠٩٫۵۴٫٨١٠٫۴
دارای۴
حیوان بارکش
١٢٫۵٧٫۴٠٫٧١١١١٫١۴٫١١١٫٩
دارای۵
حیوان بارکش
و بیشتر
١۶٫١١۶٫۶٠٫٩٣۶۶٢٫٢١٢٫٣۴٩٫۶
کل٩٫٣۵٫۴١٫۵١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠
به–علیرغماین این ترتیب در اینجا هم می بینیم که هر چه دهقانان ثروتمندتر باشند
مبادرتبیشتریمی به اجارهٔ ای–زمین بیشتری در اختیار حقیقتدارند که آنها زمین حصه
.نمایند در اینجا هم ما شاهد آن هستیم که دهقانان مرفه دهقانان میانه حال را از میدان به در
ای در زراعت دهقانی در دو [گروه] انتهایی تقسیم میبندی کنند و اینکه نقش زمین حصه
دهقانان رو به کاهش می .رود
دادههای مربوط به اجارهٔ زمین .بپردازیم بررسیها رو این اجازه بدهید به بررسی دقیق ت
آن توسط (مذکور»تصحیحات«آقای استدلالات»)نتایج«و بسیار جالب و مهم آقای کاریشف
در ارتباط با بررسی ما قرار می .ن-اون..گیرند
وابسته بودن اجارهٔ زمین به میزان رفاه (»اجاره را آقای٣به کاریشف فصل خاصی )
مبارزه برای اختصاص»[تحصیل] می .دهند نتیجه گیری ایشان بدین قرار است داران«که
به)«ص١۵۶.( نفع [دهقانان] مرفه تمام می درشود شرایط زمینمساوی قابل کشت
هایی را که دارای رفاه کمتری می باشند به کنار خانوارهایمی نسبتاً مرفه تر ... »خانواده
یجههای می بینیم که نتیجهٔ به دست آمده از یک بار مرور کلی .(داده در زنند)«ص١۵۴نت
دادههای مورد بررسی .اخیر به ایعلاوه می رساند که آماری زمستوو ما را به همان نتیجه
ای، آقای کاریشف را به مطالعهٔاین وابستگی مقدار زمین اجاره شده به اندازهٔ زمین حصه
مفهوم پدیدهٔ مورد نظر ما طبقای»را [مقدار] زمین نتیجهحصه می رساند که دسته بندی بر
توسلدستههایی به اجارهٔ زمین بیشتر توسط (الف مخدوش«ص)١٣٩:(»آن می کند
مقدارگروههای زمین را در اختیار دارند، ولی توسط (ب صورتکمترینآن می گیرد که
یشتری را در اختیار ای.دارند که نسبت به گروههای دیگر درون دسته، زمین درونب دسته
صددرصد متضاد روبرو هستیم که ابهام هر یک مانع دراز اینجا ما ظاهراً با دو نوع تأثیر
.(همانجا) طبیعی است که اگر ما بطور مستحکم به نظرگاهی درک«که دیگری می گردد
ین نتیجه ردههم بندی می کند بچسبیم عاقبت به بناهم به قدرت گروههایاقتصادی دهقانی را
ایم که دهقانان مرفه با وجود یآنکه خود شاهد آن خواهیمههابوده :رسید ما در سراسر داد
ای بیشتری در اختیار دارند، در اجاره کردن زمین حرص می .زنند زمینهایبدیهی حصه
می باشد، این عاملایعامل تعیین استکننده که درجهٔ رفاه هر خانوار در اجارهٔ زمین
یهای، و استهااجار دستخوش تغییراتی شود ولی هیچگاه با تغییر شرایط زمین ممکنحص
[خصوصیت] تعیین کنندگی خود را از دست نمی .دهد درست است که آقای کاریشف اثرات
را مورد بررسی قرار می دهند، لیکن به نظرگاه مذکور وفادار نمانده، نتیجتاً »رفاه«پدیدهٔ
می شکافند و صحبت از ارتباط مستقیم بین میزان زمینی بهستکه طرزی مزبورنادر را
اجاره دار در اختیار دارد با اجارهٔ زمین می .کنند این یک .نکته نکتهٔ دیگر اینکه برخورد
یک جانبهٔ بررسی آقای کاریشف مانع آن می شود که ایشان موفق به ارزیابی کامل اهمیت
ای می .گذارند ایشان رویدر زمینهای روشیاجاره بشوند که طی آن دهقانان متمکن دست
بدون توجه به مزارع متعلق به خود اجاره اجارهٔهای«کننده، زمینهای مبحث»غیرحص
مطالعهٔ خود را محدود به تلخیص آمار زمستوو در زمینهٔ اجارهٔ زمین می .کنند طبیعی است
نمی توان به روشیست–حل که بیشتر رسمی کهای–ا با توسل به یک چنین روش مطالعه
و مسئلهٔ ماهیت تجاری اجارهٔ زمین .پرداخت مسئلهٔ»رفاه«آقای رابطه بین اجارهٔ زمین با
های مربوط به ناحیهٔ کامی شینی دسترسی داشت کاریشف،که به عنوان مثال به همان داده
مقابل.ک روی ما قرار دارد لیکن ایشان به صرف ردیف کردن ارقام مطلق اجارهٔ زمین .ر)
زمین اجاره شده به ازای هر خانوار (متوسطصاحب و محاسبهٔ ،٣۶مقدار ضمیمهٔ٨ص ش
ی در دست (هادهقانان قناعت می .ورزند تمرکز زمین ی١۴٣اجار متن،) زمینهاص حص
مرفه، خصوصیت صنعتی آن، ارتباط آن با اجاره رفتن زمینهای متعلق به دهقانان گروه
قرار می .گیرند به این ترتیب آقای کاریشف از مالحظهٔ تحتانی،اینکه همگی مورد اغماض
آمار زمستوو در مورد اجارهٔ زمین خط بطالن بر نظر نارودنیکی می کشد و نشان دهندهٔ
کنار زدن دهقانان تنگدست توسط دهقانان مرفه می باشد، نمی توانستند استنکاف ورزند؛ با
آنرا همه جانبه مورد مطالعه قرار نمی دهند اینو حال توصیف نادرستی از این پدیده نموده،
اصل«و های»کار مزبور در تناقض افتاده، به تکرار همان تصنیف دستقدیمی آخر با داده
غیره می .پردازند ولی حتی صرف به زبان آوردن حقیقت وجود عدم توافق و تعارض
خاص خود مبادرت اقتصادیبه در میان دهقانان به نظر نارودنیکها کفر آمده، به شیوهٔ
که به قول آقای»تصحیح«را–آقای کاریشف می .نمایند در اینجا نحوهٔ انجام »تصحیح«این
از استدلال آقای .ن کابلوکوف در رد (»استفاده«نظریات یادداشت،)١۵٣با .ن-اون.ص
در٩»طرحها«یشانبه می-اون.قسمت .آوریم آقای آقای–.ن کاریشف صورت می گیرد
تا وقتی که بحث»یک دربارهٔ اجارهٔ زمین و اشکال مختلف آن می .پردازند ایشان می گویند
دهقان به آن اندازه زمین داشته باشد که کفاف معیشت وی را از طریق کشت زمین خود
.(-اون.یک به این ترتیب آقای بنماید،«ص)١۵٢.ن مبادرت به اجارهٔ هیچ زمینی نمی کند
ود فعالیتهای سوداگران در اجارهٔ زمین دهقانی و دست انداختن دهقانان کالممتمول منکر وج
مشتغل به کشت تجاری به زمینهای قابل کشت می .شوند اگر بپرسید دلیل شان چیست، جواب
بدون- هیچ دلیل به صورت قانون درآمده .است آقای تولید«.ن می»خلقی دهیم مطلقاً :هیچ
یشف جدولی از تلخیصات زمستووی مربوط به ناحیهٔ درخوالینسک پاسخ به آقای اون.کار
با فرض تساوی تعداد حیوانات بارکش، هر را»چه به شهادت می طلبد که حاکی از آنست که
ای کوچکتر باشد، این کمبود بایستی بیشتر با اجاره کردن زمین مقدارجبران زمین حصه
گردد)«ص١۵٣(*
داشتن حیوانات در شرایط کامال اگریکسانی دهقانان از ،»لحاظ و :اینکه
قرار داشته باشند، و به فرض اینکه در خانوار خود دارای تعداد کافی کارگر باشند، نتیجه این
ای شان کوچکتر باشد، آنها بیشتر مبادرت به اجارهٔ زمین میمی شود که هر قدر زمین حصه
یی فقط به منزلهٔ نق زدن نتیجهیها«به .(»گیر خواننده توجه دارد که نمایند)«ص١۵۴چنین
فرمولبندی نادرست آقای کاریشف است و مالحظه می شود که خرده گیریهای بی اساس آقای
ای و رفاه می .شود تنهاآیا باعث مغشوش شدن مسئلهٔ ارتباط مابین زمین .ن-اون.اجاره
کش و حیوانمقدار گفتنمساویبار این مطلب که یک خانوار در صورتی که دارای تعداد
کمتری زمین باشد، مبادرت به اجارهٔ زمین بیشتری می نماید توضیح واضحات نیست؟ الزم
رفاه مورد بحث ماست که برای] [همه درجاتیکسان بهمختلف توضیح نیست که این همان
مبنی بر اینکه دهقانان صاحب زمین کافی مبادرت فرض-اون.به شده .است ادعای آقای .ن
ن نمی کنند با این [حرف] به اثبات نمی رسد و جدولهایشان تنها حکایت از اجارهٔآن زمی
دارند که ایشان از ماهیت ارقامی که ارائه می دهند کمترین اطالعی :ندارند ایشان با مقایسهٔ
وای دست اندازی به زمینهای ای»رفاه«اجاره شان، دهقاناننقش از لحاظ مقدار زمین حصه
جاره دادن زمین توسط [دهقانان] تنگدست البته) اجاره دادن به همان رادهقانان در رابطه با ا
(مرفه** به طرز بارزتری نمایان می .گردانند
دادههای مربوط به توزیع زمین اجاره شده در
تعداد ناحیهٔ»مساوی کامی شین را به یاد خواننده می آوریم؛ فرض کنید که دهقانان دارای
ای شان نظرطبقه گرفته باشیم و آنها را بر حسب [مقدار] زمین راحصه حیوان«در بارکش
بندی کرده و هر] طبقه [را به تعداد افراد شاغل آن تقسیم کرده باشیم، در این صورت می
توانیم بگوییم که یک دهقان هر قدر دارای زمین کمتری باشد، بیشتر مبادرت به اجارهٔ زمین
ی منتهی به از بین رفتن گروه دهقانان مرفه می شود؟ میمعهذا نمایند و .غیره آیا چنین روش
طی عبارات توخالی خود موفق شده است این گروه را از میان بردارد و آقای–اون.به .ن
تکرار تعصبات نارودنیکی توفیق .یابد
جدول»گزارشات توسط آمارگران برای ناحیهٔ کامی شین تنظیم گردیده جدولی.است کامال مشابه با *این
و .بعد لذا استفاده ،٢۴٩از ناحیهٔ«ص کامی ،١١،»شین آماری«ج مربوط به فرمانداری ساراتوف
دادههای مزبور در مورد ناحیهٔ مورد نظر اشکالی نخواهد .داشت
های- ارائه شده توسط آقای ذکر.ن می شوند که خودداده مالحظات«مت آقای»انتقادی .پ استرووه **در
با نتیجه گیریهای خود ایشان تناقض اون..دارد
مبنی بر محاسبهٔ زمین اجاره شده توسط دهقانان روش-اون.به کامال بی فایدهٔ آقای .ن
و ... افراد شاغل را آقای .ل ماره ای١،٢س هر خانوار بر طبق گروههای دارای ازصفر،
( عیناً تکرار می .کنند ،٣۴در تأثیر«ف)١ص خرمنها و قیمت غلات و در»غیره کتاب
مورد استفادهٔ بی دریغ آقای ماره س و) دیگر کسانی اینجا»میانگینهای«را مثال کوچکی از
(اند می .آوریم ایشان نهٔچنین نارودنیکی در تدوین این کتاب شرکت کهداشته با دید مغرضا
در خانوارهایی که استدلال–فاقد می کنند که میزان زمین اجاره شده به ازای هر خانوار
.د است، این رقم برای خانوارهای دارای حتی–برابر١٫۶یک یک مرد شاغل می باشند
.د و خانوارهای٨٫٣برای دارای دو مرد شاغل .دبرابر و مرد۴٫۴برای شاغل برابر
.( و نتیجه این می شود .د٣۴که می باشد خانوارهای١۴٫٠ص) دارای سه مرد شاغل برابر
هر چند آقای ماره س در موقعیتی توزیع!!«بودند سرانهٔ زمین اجاره شده تقریباً »مساویست
ره شده بر مبنای گروه خانوارهای زمیندارای کهواقعیاجا بتوانند دربارهٔ [نحوهٔ] توزیع
قدرت اقتصادی مختلف هم از کتاب آقای .و پوستنیکوف و هم از تلخیصات زمستوو
اطالعاتی»میانگین«۴٫۴ کسب نمایند، معهذا انجام این بررسی را الزم تشخیص .ندادند رقم
که دارای یک .دمرد زمین اجاره شده به ازای هر خانوار اجاره دار در گروه خانوارهایی
در۵الی گروه خانوارهایی که مبادرت به جمعرقم۴.د–کشت شاغلکردن می باشند، از
در با٣٨.د–گروه حیوان–رقم بارکش می .د٢تا٣باشند می نمایند و ١٠دارای
یا .د۴بیشتر زمین می کنند و دارای خانوارهایی۵٠تعداد که مبادرت به کشت بیش از
به دست آمده است .ک.ر) به گزارشات آماری مربوط به ن–ناحیهٔ بارکش می حیواباشند
فقیر جمعو .(کردن پس هر جا مطابق میل مان باشد می توانیم ملیتوپول،١١-١٠با .ص .د
برسیم توزیع«بدون و»مساوی تقسیم حاصل جمع به تعداد اقالم جمع شده، بابه غنیهم
عجبی داشته آنکه!باشد این عمل اصال جای ت
% خانوارها را با٢١ثروتمندانی این تفاصیل، حقیقت امر در ناحیهٔ ملیتوپول اینست که
.د زیر کشت می (برند تشکیل می دهند کسانی)٢۵که که مساحتی برابر یا بیشتر از
ای و زمین %خریداری سکنهٔ روستاها می باشند و اگر چه بیشترین مقدار زمین ٢٩٫۵حصه
ای را در %اختیار جمع کل زمین قابل کشت به۶۶٫٣اجاره آنان تعلق دارد، با این شدهحال
طرف .(دیگر ،١٩۴-١٩٠از .ص گزارشاتملیتوپول«.ب آماری مربوط به دارند»)ناحیهٔ
.د زیر کشت می %١٠(برند خانوارها را تنگدستانی کسانی) که مساحتی کمتر ۴٠از
ای یو روستایی بوده و اگر چه کمترین مقدار زمین %حصه تشکیل٣٠٫١اهال می دهند که
ای را %در جمع کل زمین قابل کشت خریداری۵٫۶اجاره شده به آنان تعلق دارد، با این حال
توزیع اختیار»سرانهٔ .دارند همانطور که مالحظه می گردد، این مطلب شباهت تامی با
پیدا می مساوی«!کند
گیریهای»فرض« خود را از اجارهٔ زمین دهقانی بر پایهٔ آقایاین ماره س کلیهٔ نتیجه
خانوارهای اجاره کننده عمدتاً از آن دو گروهی تشکیل می شوند استوار»که می کنند که
در میان سکنهٔ اجاره ؛»کننده، و (ای«اینکه را در تصرف کمتریندارند مقدار زمین) حصه
اجاره کردن ؛»زمین و وجود«اینکه توزیعایدارد سرانهٔ (!!کذا) مساوی زمین اجاره
دهقانان را قادر می کند که خود را از میان گروههایی که دارای کمترین مقدار زمین می
باشند بیرون کشیده، به جرگهٔ آن کسانی بپیوندند که بیشترین مقدار زمین را در تصرف
اره س با آقایواقعیات کلیهٔ»مفروضات«م .(این قبال نشان دادیم دارند)«ص٣۵-٣۴که
. در حقیقت قضیه درست عکس آنست که] ایشان موجودتصور در تضاد مستقیم است
،(های ،[ند٣۵داده اگر آقای ماره س در مواجهه با عدم تساوی زندگی اقتصادی نمودهاص)
مربوطمالکیتحصه(ای به طبقه بندی خانوارها را بر طبق شاخصهای اقتصادی و) نه
بی پایهٔ تعصبات ودند»مفروضات«نارودنیکی و چارچوب کار خود را اختیاربه کرده ب
محدود نمی کردند، حتماً متوجه این حقیقت می .شدند
های فرمانداری اکنونساراتوف اجازه بدهید به مقایسهٔ ناحیهٔ کامی شین با سایر ناحیه
، هایکوزنتسک، زیر مربوط به چهار ناحیه .بپردازیموولسک) همانطور که از داده
که در آنها، چنانچه قبال ذکر شد، گروه دهقانان میانه حال با بالاشوف–گروه و (سردوبسک
برمی آید، نسبتهای موجود بین گروههای دهقانی در دهقاناناند–همه مرفه در هم ادغام شده
جا یکسان :است
چهار ناحیه واقع در فرمانداری ساراتوف به عنوان % کل
سکنه زن و گروهوارهاخانوارهامرد خان
تعداد کل
حیوانات
مقدار زمین
حصهای
زمین اجاره شده
کل زمین
مورد استفاده
مساحت
زیر کشت
فاقد٢۴٫۴١۵٫٧٣٫٧١۴٫٧٢٫١٨٫١۴٫۴ حیوان بارکش
حیوان٢٩٫۶٢۵٫٣١٨٫۵٢٣٫۴١٣٫٩١٩٫٨١٩٫٢ دارای١بارکش
حیوان دارای٢بارکش
و بیشتر
۴۶٫٠۵٩٫٠٧٧٫٨۶١٫٩٨۴٫٠٧٢٫١٧۶٫۴
کل١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠
به این ترتیب ما در همه جا شاهد کنار زدن دهقانان تنگدست توسط دهقانان مرفه می .باشیم
ها هم تعدادشان بیشتر است و لیکنهم دهقانان مرفه ناحیهٔ کامی شین نسبت به سایر ناحیه
زیع خانوارها در پنج ناحیهٔ فرمانداری مزبور من) جمله میزانناحیهٔ .ثروتشان از این رو تو
% کامی٢۵٫٣فاقد (شین بر حسب تعداد حیوانات بارکش متعلق به آنان به شرح زیر :است
% %٢حیوان؛١٠٫٨دارای %١حیوان؛٢٠دارای هر٢۵٫۵دارای گونه حیوان بارکش؛
همانطور ر–که ناحیهٔ کامی حیوانشین و بیشتر، حال آنکه %۴د ٣حیوان؛١٨٫۴دارای
گروه مرفه بزرگتر و گروه تنگدست تا حدی کوچکتر .است به علاوه مالحظه–اگر کردیم
به٢ این معنی که خانوارهای بیاییم–صاحب دهقانان میانه حال و مرفه را در هم ادغام کنیم
هایهای مربوط به حیوانناحیه بارکش و یا بیشتر را در نظر بگیریم، به ترتیب زیر به داده
مزبور خواهیم :رسید
حیوان بارکش و به٢بیشتر ازای هر خانوار دارنده
کامیوولسککوزنتسکبالاشوفسردوبسک شین
حیوانات٣٫٨٢٫۶٢٫۶٣٫٩٢٫۶ بارکش
تعداد٩٫۵۵٫٣۵٫٧٧٫١۵٫١ کل حیوانات بارکش
ای١٢٫۴٧٫٩٨٫٠٩٫٠٨٫٠ زمین(.د) حصه
ای٩٫۵۶٫۵۴٫٠٧٫٠۵٫٧ ین(.د) زماجاره
زمین١٧١١٫٧٩٫٠١٣٫٠١١٫٠ زیر کشت (.د)
این جدول حاکی از آنست که دهقانان مرفه ناحیهٔ کامی شین .ثروتمندترند این ناحیه یکی از
.د هایی٧٫١زمین است که دارای بیشترین مقدار زمین [زراعتی] می آن:باشد ناحیه
.د برای ،(۵٫۴تمام در مقابل رقم هر۴٨مشابه مرد ثبت نام شده ی) به حصهاازای
تنها به معنی تعدد و ثروت بیشتر .فرمانداری»دهقانی«بورژوازی به این ترتیب وفور زمین
دهقانی .است
های مربوط به فرمانداری ساراتوف، الزم می آید به طبقه دربندی خاتمهٔ بررسی این داده
ی .بپردازیم چنانچه خواننده توجه کرده باشد، ما هر گونه طبقه بندی ای خانوارهایرا دهقان
ای صورت گرفته باشد بی درنگ مردود می شماریم و ًمنحصرا که بر حسب زمین حصه
مبادرت به استفاده از طبقه بندی ای می نماییم که بر حسب بنیهٔ اقتصادی حیوان) بارکش،
بته دالیل اتخاذ چنین سیستمی بایستی اقامه زمین.گردد زیر (کشت صورت گرفته .باشد ال
ای در آمار زمستوو ما به مراتب بیشتر متداول .است طبقهدو بندی بر حسب زمین حصه
دلیل توجیه کنندهٔ آن در نگاه اول بسیار متقاعد کننده بوده و نحوهٔ استدلالات عموماً مترقی می
.باشند*
طبقه بندی آنان بر انحسب نخستدهقانکشاورزی می شنویم که برای مطالعهٔ زندگی
زمین، طبیعی و .ضروریست این استدلال یک خصوصیت اساسی زندگی روسی یعنی
که به ضرب نیروی قانون، ظاهری مساوات طلبانه ماهیتای–به مقید مالکیت زمین حصه
ایمی بینهایت دشوار است را ونادیده اینکه خرید و فروش زمین خود–حصه می گیرد
.گیرد سراسر پروسهٔ تجزیهٔ طبقاتی دهقانان کشاورزی حاکی از طفره رفتن زندگی واقعی از
ای، دهقان تنگدستی اینکه قیود قانونی .است با طبقه بندی دهقانان بر حسب زمین حصه
زمینش را اجاره می دهد با دهقان متمکنی که مبادرت به اجاره یا خرید زمین می کند در یک
می گیرند؛ دهقان تنگدستی که زمین [خود] را رها می کند با دهقان متمکنی ردیفکه قرار
؛ دهقان تنگدستی که مزرعهٔ نامرغوبش را با استفاده از جمع«کمترین آوری می زمین»کند
تعداد حیوان اداره می کند با دهقان متمکنی که صاحب حیوانات متعدد بوده، به خاک خود
یشرفته استفاده می کند و قس .علیهذا به عبارت دیگر، ما کودبا] می دهد و از امکانات پ
[اینکار پرولتاریای روستایی را با اعضای بورژوازی روستایی در یک ردیف قرار می
می راکنند کهتجزیهٔ]طبقاتی[مخدوش به این ترتیب به دست می .دهیم»میانگینهایی«آیند
مجموعهٔ مجموعهٔ«،»گزارشات گزارشات آماری مربوط به فرمانداری .ک.ر»ساراتوف مثال به *مقدمهٔ
یهٔ واقع مربوطدر به چهار گزارشات«ناح آماری آماری«و»تخمینی مربوط به فرمانداری سامارا
فرمانداری وورونژ و سایر نشریات آماری .زمستوو
و* به همین دلیل هم کامال واهی .اند
که جدولهای–در ترکیبی آمارگران ازساراتوف روی
میای توانیم به روشنی بی فایده بودن طبقه بندی بر حسب زمین بالا–حصه شرح آن رفت
ای ناحیهٔ کامی شین را در رانظر توضیح .بدهیم به عنوان مثال بخش دهقانان غیرحصه
ت آماری مربوط به»گزارشابه ،۴۵٠بعد، گزارشات«ص آماری بگیرید»ترکیبی .ک.ر)
گزارشات«مزبور آماری به»ترکیبی .(بعد ،١٧۴گردآورندهٔ ،١١ص ناحیهٔ«ج کامی شین
بسیار« [ای»ناچیز میگوید که زمین زیر درکشت توصیف این بخش از] دهقانان غیرحصه
( یعنی ایشان این بخش را به بخش تنگدست منتسب می .کنند ،۴۵اجازه است»)مقدمه«ص
مساحت زیر کشت این بخش دولهای»میانگین«برابر مربوطه را از نظر بدهید.بگذرانیم ج
چگونه به دست آمده :است .د»میانگین«از به ازای هر خانوار است. توجه کنید ٢٫٩این
.د جمع٠٫٢زمین کردن تعداد تنگدستان یعنی دهقانان بی اسبی که به ازای هر خانوار دارای
.د۵ به ازاء هر خانوار متعلق به گروه د١٨دارندهٔ کشتکاران بزرگ می) باشند با تعدا
کل تعداد] [خانوارهای حیوان٨/١این بارکش و بیشتر، خانوارهای داخل این گروه حدود
بخش را تشکیل می دهند، اما همین گروه صاحب حدود نیمی از زمین زیر کشت این بخش
که مبادرت به استخدام کارگران کشاورزی میمی !(باشند خانوارهایی را در نظر بگیریم
خانوار٢٫۵%–و .نمایند–فقط٧٧یا تعداد خیلی کمی از آنان در این بخش قرار می گیرند
خانوار جزو گروه فوقانی ای بودند که مساحت زیر خانوار۶٠کشت از٧٧هم میان همین
% جزو .ده٢۴٫۵خانوارهایی به ازای هر خانوار بود و در همین شان١٨گرو از قرار
بودند که مبادرت به استخدام کارگران کشاورزی می .نمودند روشن است که ما [تصویر]
تجزیهٔ طبقاتی دهقانان را مخدوش کرده، [وضع] دهقانان فاقد زمین را خوش آب و رنگ تر
ایمرفتن از) طریق قاطی کردن آنان با دهقانان ثروتمند و با ازگ واقعیت آن ترسیم کرده
میانگینهایم، از آنها، در عین حال بنیهٔ دهقانان مرفه را ضعیف تر از آنچه هست ترسیم کرد
ای بزرگ علاوه بر اکثریت مزبور، شامل زیرادهقانان بخش دهقانان دارای زمینهای حصه
مرفه و تنگدست هم می شود این) حقیقت بر همه آشکار است که حتی جماعات دهی صاحب
ما این فرصت نادر را غنیمت شمرده موافقت خود را با آقای .و.و که در مقالات مندرج در مجالت *سال
،–که یعنی جدولهای ترکیبی ای نوع«را جدید نشریات آماری و»زمستوو سالهای متعاقب ١٨٨۵آن
ای، بلکه بر حسب بنیهٔ ربوطاقتصادی به خانوارها را نه تنها بر حسب زمین هایحصه طبقهم بندی داده
مورد استقبال قرار می دهند، اعالم می .داریم آقای .و.و در آن زمان چنین در–می نظر می گیرد
یک چنین معجونی از متنوع ترین گروههای اقتصادی دهقانی هایدر آماری بجای انطباق :نویسند»دادهبا
نوع جدیدی از نشریات منطبق)«.و.و»آمار خود.گردد ،گروهها می بایستی الببا ده یا جماعت قدهی
. نقل شده ،٣در سه«،١٨٨۵ش ورنی وست نیک پیک] مندرج»[شمال ،١٨٩و١٩٠در محلی«ص
.( باعث تأسف مربوط٣۶بسیار به فرمانداری ساراتوف، گزارشات«ص آماری »مقدمه«بر»ترکیبی
های مربوط ستبه که آقای .و.و در هیچ یک از کارهای بعدی خود نظری هر چند هم کوتاه به ماداده
گروههای مختلف دهقانان نمی اندازند و چنانچه مالحظه گردید ایشان حتی قسمت منطبق با واقعیت کتاب
ور را بجای هایتنظیم کهمزب احتمالا نخستین کسی است که سعی می نماید آقای–داده .و پوستنیکوف را
بر–نادیده حسب گروههای مختلف دهقانان تنظیم معجونی«کند از متنوع ترین آنها»گروهها بر حسب
می .گیرند دلیلشان چیست؟
ای بسیار همواره شامل دهقانان بی چیز هم می .(گردد اکنون زمینهاینادرستی حصه
ای آنان بر ما روشن استدلالگردیده دوم در دفاع از طبقه بندی دهقانان بر حسب زمین حصه
.است چنین استدلال می شود که شاخصهای بنیهٔ اقتصادی تعداد) حیوانات، زمین زیر کشت و
ای، همواره ایافزایش همپای افزایش میزان زمین (غیرهحصه به جهت یک چنین طبقه بندی
ای یکی معینیاز را نشان می .دهد در این حقیقت شکی نمی توان داشت زیرا زمین حصه
عوامل عمدهٔ رفاه [دهقانان] را تشکیل می .دهد در نتیجه هر آینه دهقانان دارای زمینهای
عضای بورژوازی دهقانی است و یبه بزرگی باشند، این امر همیشه دال بر کثرت حصهاا
ی بخش مزبور بزرگتر می .شود مربوطهامعهذا به زمینهای دنبال»میانگین«حص آن ارقام
این نتایج به هیچ وجه داللت بر آن نمی کند که روش ترکیب بورژوازی روستایی با
پرولتاریای روستایی روشی صحیح .است
خانوارهای دهقانی نبایستی خود را محدود به نتیجهٔطبقه :بحث در سیستماتیزه کردن آمار
مقیاسرا و نوع یمزرعه .نمود آمار اقتصادی بایستی ًضرورتا بندیها بر حسب زمین حص
بمثابهٔ مبنای طبقه بندی اختیار .نماید شاخصهای تشخیص این انواع بایستی با شرایط و اشکال
ایل مربوط [به زراعت کشاورزیوسیع محل سازگار باشد، معهذا در حل و فصل مس]
غلات، می توان خود را محدود به طبقه بندی بر حسب مساحت زیر کشت یا) تعداد حیوانات
(بارکش نمود؛ تحت شرایط متفاوت دیگر، بایستی مساحت زیر کشت صنعتی، [مراحل]
ی یا علوفه، فرآوردنهادامپروری، فنی محصولات کشاورزی، کشت محصولات ریشه غد
ری و غیره را در نظر .داشت در حالیکه دهقانان، مشاغل کشاورزی و صنعتی صیفیرا کا
به مقیاس وسیعی با یکدیگر ترکیب می نمایند، ترکیبی از هر دو سیستم طبقه بندی ضرورت
پیدا می کند یعنی طبقه بندی بر حسب مقیاس و نوع کشاورزی و طبقه بندی بر حسب مقیاس
ندی گزارشات آماری خانوارهای دهقانی آنچنان هم که روشهایدر جمع و»صنایع.«ب نوع
ای بسیار خاص و کم اهمیت نیست بلکه نگاهبرعکس، اول به نظر می رسد نه تنها مسئله
بدون هیچ اغراق مسئلهٔ عمدهٔ آمار زمستوو را در حال حاضر تشکیل می .دهد جامعیت
گزارشات* آماری زمستوو و تکنیکهای جمع آوری آنها
اند، درجهٔلیکن کمال بهرسیده اعال
به سبب خلاصه کردن ناهنجار آنها، مقدار زیادی از باارزش ترین اطالعات به آسانی سر به
مربوط)های به جماعات دهی، بخشها، نیست»میانگین«رده شده، از آن چیزی بجز ارقام
نمی .ماند ایتازه و (غیره در دست بررسی کننده [مختلف]باقی دهقانان، اندازهٔ زمین حصه
هم همانطوری که قبال دیدیم و بعدها هم ناظر خواهیم بود، اغلب ًمطلقا این»میانگینها«
واهی می .باشند
برای کسب اطالع از تکنیکهای سرشماریهای زمستوو علاوه بر نشریات مذکور در بالا، به مقالهٔ *آقای
های کارتهای ثبت مراجعهنام .نمایید ای«نمونه آماری نتایجزمستوو فورتوناتوف١»بررسیه در جلد
و»گزارشات گزارشات«بر آماری ترکیبی مربوط به فرمانداری خانوارها»مقدمه«بر»سامارا در
گزارشات«ج) آماری مربوط به فرمانداری ،»اورل آماری«در ترکیبی مربوط به فرمانداری ساراتوف
، عینا چاپ ،۴شده بررسی«ج آماری فرمانداری پرم، ناحیهٔ ،»مطالبکراسنوفیمسک ناحیهٔ (یلتس ٢و
.است کارت ثبت نام پرم به ویژه بسیار جامع .است
آمار زمستووی مربوط به فرمانداری ۴-پرم
حال اجازه بدهید در بررسی آمار زمستوو به سراغ فرمانداریی برویم که دارای شرایط
یدیم است، یعنی فرمانداری .پرم اجازه بدهید من باب مثال کامالناحیهٔ متفاوت با آنچه د
در که–نظر طبقه بندی آن بر حسب مقیاس زراعتی در دست کراسنوفیمسک–است را
.بگیریم*
های٢٣۵٧۴خانوار، عمومی مربوط به بخش کشاورزی ناحیهٔ مزبور ذیال) داده
(سکنه آورده می ١٢٩۴٣٩:شود
گروه
خانوارها
%
خانوارها
% سکنهٔ
زن و مرد
مساحت
زیرکشت به
ازای هر
خانوار (.د)
% کل مساحت
زیرکشت
تعداد حیوانات به ازای هر خانوار
بارکش
تعداد کل
حیوانات
برحسب رأس
حشم
% کل حیوانات
١.غیرکشتکار١٠٫٢۶٫۵--
٨٫٩
٠٫٣٠٫٩١٫٧
. کشت ٢کنندهٔ ١۵٫۴
کمتر۵.د از
٣٠٫٣٢۴٫٨١٫٧٨٫٩١٫٢٢٫٣١٣٫٧
. کشت ٣کنندهٔ
۵تا١٠.د
٢٧٫٠٢۶٫٧۴٫٧٢٢٫۴٢٫١۴٫٧٢۴٫۵
. کشت ۴کنندهٔ
١٠تا٢٠.د
٢٢٫۴٢٧٫٣٩٫٠٣۵٫١
۶٨٫٧
٣٫۵٧٫٨٣٣٫٨
. کشت ۵کنندهٔ ۶٠٫١
٢٠تا۵٠.د
٩٫۴١٣٫۵١٧٫٨٢٨٫٩
٣٣٫۶
۶٫١١٢٫٨٢٣٫٢
. کشت ۶کنندهٔ ٢۶٫٣
بیشتر۵٠.د از
٠٫٧١٫٢٣٧٫٣۴٫٧١١٫٢٢٢٫۴٣٫١
کل١٠٠١٠٠۵٫٨١٠٠٢٫۴۵٫٢١٠٠
به این ترتیب در اینجا هم صرف نظر از اینکه زمین زیر کشت به مراتب کمتر است،
همان نسبتهای موجود بین گروهها، همان تمرکز مساحات زیر کشت و تعداد حیوانات در
موجود بین زمین متصرفی دستو گروه کوچک دهقانان مرفه به چشم می .خورد نسبت
زمین مورد استفادهٔ اقتصادی واقعی به همان میزانی است که ما در فرمانداریهای مورد
بررسی.ایم** خود قبال با آن آشنا شده
. :١٨٩۴برای جداول، ،٣غازان، مطالب«ج بررسی آماری ناحیهٔ کراسنوفیمسک فرمانداری *»پرم
که ناحیهٔ–دارای اکاته رینبورگ هایرا اصلی مربوط ایبه صورت داد ما بعدا آنکهداده بتوان مقایسه
گزارشات آماری مربوط به ناحیهٔ اکاته نقل»رینبورگ خواهیم همان–.نمود نوع طبقه بندی می باشد
،١٨٩١. از انتشارات زمستووی ناحیهٔ اکاته رینبورگ، اکاته فرمانداری«رینبورگ، پرم
.د .د»متوسط«١٧٫۵به یعنی کل۴١٠۴٢٨بطور زمین متصرفی دهقانان همهٔ) (گروهها بالغ **بر
.د زمین قابل کشت ازای۵٣٨٨٢و هر خانوار می .شود بنابراین دهقانان مزبور مبادرت به اجارهٔ
سکنه زن و گروهخانوارهامرد خانوارها
% از کل زمین
مورد اجارهاستفاده اجارهرفته حصهایشده
غیرکشتکار١٠٫٢۶٫۵۵٫٧٠٫٧٢١٫٠١٫۶
کشت کننده کمتر
از۵.د
٣٠٫٣٢۴٫٨٢٢٫۶۶٫٣۴۶٫٠١٠٫٧
کشت۵تا کننده
١٠.د
٢٧٫٠٢۶٫٧٢۶٫٠١۵٫٩١٩٫۵١٩٫٨
کشت١٠تا کننده
٢٠.د
٢٢٫۴٢٧٫٣٢٨٫٣٣٣٫٧١٠٫٣٣٢٫٨
کشت٢٠تا کننده
۵٠.د
٩٫۴١٣٫۵١۵٫۵٣۶٫۴٢٫٩٢٩٫٨
کشت کننده بیشتر
از۵٠.د
٠٫٧١٫٢١٫٩٧٫٠٠٫٣۵٫٣
کل١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠
کسانی که بیشترین مقدار زمین در–را اینجا هم باز ما شاهد دست گذاشتن دهقانان مرفه
ای از) ای،طریق شاهد همان انتقال زمینهای برحصه روی زمینهای در–اجاره اختیار دارند
نای متمکن، شاهد همان تقلیل نقش زمینهای (اجارهحصه از دست دهقانان تنگدست به دهقانا
که در دو سمت مختلف و در دو قطب [مخالف] روستا رد و بدل می شوند، می .باشیم برای
دادههای مربوط هایبه مزبور داشته باشد، آنکه خواننده بتواند تصویر واقعی تری از پروسه
اجارهٔ زمین را می .آوریم
گروه خانوارها
بهخانوار ازای هر
% خانوارهای
اجاره کننده
زمین قابل کشت
زمین قابل کشت
به ازای هر
خانوار اجاره
کننده (.د)
% خانوارهای
اجاره کننده
زمین علفزار
زمین علفزار به
ازای هر خانوار
زن و مرد اجاره کننده (.د)
زمینای حصه
(.د)
غیرکشتکار٣٫۵١٩٫٨٠٫٠٠٫٧٧٫٠٢٧٫٨
ه کشتکمتر کنند
از۵.د
۴٫۴٩١٢٫٩١٩٫٧١٫٠١٧٫٧٣١٫٢
کشت۵تا کننده
١٠.د
۵٫۴۴١٧٫۴٣۴٫٢١٫٨۴٠٫٢٣٩٫٠
کشت١٠تا کننده
٢٠.د
۶٫۶٧٢١٫٨۶١٫١۴٫۴۶١٫۴۶٣٫٠
کشت٢٠تا کننده
۵٠.د
٧٫٨۶٢٨٫٨٨٧٫٣١۴٫٢٧٩٫٨١١٨٫٢
کشت کننده بیشتر
از۵٠.د
٩٫٢۵۴۴٫۶٩٣٫٢۴٠٫٢٨۶٫۶٢۶١٫٠
کل۵٫۴٩١٧٫۴٣٧٫٧۶٫٠٣٨٫٩۶۵٫٠
خانوار زمین قابل کشت .د٨٩٠٣و می شود .د۶۵١٠۶٢) علفزار می کنند که روی هم بالغ ۵٩۶١٨٠بر
ای قابل .دکشت زمین در۵٠۵۴٨حصه عین خانوارحال علفزار اجاره می ،(کنند همین ٩١۶٧دهقانان
.د می ای۵٧٧٣۴شود خود را که جمعا بالغ (دهقانبر علفزار .د٢١٨٠حصه (دهقان٧١٨۶) )٨۵۵٣و
به اجاره می .دهند
نتیجتاای ً در گروههای فوقانی دهقانان چنانکه) می دانیم کسانی که اکثریت زمینهای اجاره
(اند اجارهٔ زمین، علیرغم نظر مخالف رایج در رامیان در دست خود متمرکز نموده
اقتصاددانان.شد نارودنیک، دارای ماهیتی سوداگرانه و صنعتی می با
های مربوط به کار اجرتی که در رابطه با این حالناحیه اجازه بدهید برویم به سراغ داده
های مربوط به استخدام کارگران روزمزد بههم سبب کامل بودن آن علی) الخصوص که داده
به آن اضافه شده (باشد دارای ارزش خاصی :است
گروه
خانوارها
تعداد مردان
شاغل به
ازای هر
خانوار
% مزارع استخدام کننده تعدادکارگر مزارع استخدام کننده کارگر
فصلی
برای
سرچین
کردن
برای درو
برای خرمن
کوبی
فصلی
برای
سرچین
کردن
برای درو
برای
خرمنکوبی
غیرکشتکار٠٫۶۴١۶--٠٫١۵٠٫۶--
کشت کننده
کمتر۵ از
.د
١٫٠۵١٣۶۴٣۴٠۶۵۵٠٫٧۵٫١۴٫٧٩٫٢
شت ککننده
۵تا١٠.د
١٫٢٢۶٨٩١٠١٣٨۵١۴١۴۴٫٢١۴٫٣٢٠٫١٢٢٫٣
کشت کننده
١٠تا٢٠
.د
١٫۵٩۴٠١۴۴٠٢٣٢۵١٣٧١١٧٫٧٢٧٫٢۴٣٫٩٢۵٫٩
کشت کننده
٢٠تا۵٠
.د
١٫٧١١٠٧١٠۴٣١۵۴٢٧۴۶۵٠٫٠۴٧٫٩۶٩٫۶٣٣٫٧
کشت کننده
بیشتر از
۵٠.د
٢٫٠١۴٣١١١١۵٠٧٧٨٣٫١۶۴٫۵٨٧٫٢۴۴٫٧
کل١٫٢٢۵١٣٣٨٨۴۵٧۴٢۴٢۶٣١٠٫۶١۶٫۴٢۴٫٣١٨٫٨
مشعر بر آنکه در–استخدام اینجا ما شاهد مردود بودن آشکار نظر آمارگران ساراتوف
می .باشیم کارگران–برعکس، روزمزد شاخص ماهوی قدرت یا ضعف یک مزرعه نیست
انی .است در نظر ما در مبادرتکلیهٔ به این عمل شاخص فوق العاده ماهیت بورژوازی دهق
های خود علیرغمبیشترین این حقیقت که متمکن ترین دهقانان در اشکال–خانواده استخدامی
درصد دهقانانی که مبادرت به استخدام کارگر می نمایند تعداد–با کارگر را در اختیار دارند
خانوادگی مبنای افزایشهمکاری بنیهٔ اقتصادی آنها افزایش می .یابد در اینجا هم همکاری
سرمایهداری قرار می .گیرد به علاوه، مالحظه می نمایید که تعداد مزارع استخدام کنندهٔ
حد) متوسط برای ناحیهٔ (مزبور تعداد کارگران استخدام کارگران٢٫۵برابرشدهٔ روزمزد
مایم؛ استخدام کارگران روزمزد را برای انجام امر درو در نظر می فصلی–گیر است
آمارگران با وجودی که به اطالعات مربوط به تعداد کل مزارعی که مبادرت به استخدام
کارگران روزمزد می نمودند دسترسی داشتند ولی متأسفانه ذکری از آن به عمل نمی .آورند
خانوار سه گروه فوقانی دهقانان مبادرت به استخدام کارگران تا٧۶٧٩کشاورزی ٢١٩٠از
خانوار یعنی اکثریت دهقانان مرفه برای انجام امر درو دست میالیکه۴٠١٧به کنند، در ح
استخدام کارگران روزمزد می .زنند البته استخدام کارگران روزمزد به هیچ وجه مختص
فرمانداری٢الی۶و پرم نبوده و اگر در بالا دقت کرده باشید در گروههای دهقانان مرفه
بادرت به استخدام کارگران کشاورزی می .نمایند دهمنتیجهٔ تعداد صاحبکاران حتی٩م
خانوارهای دهقانی مرفه به یکی از اشکال استخدام مستقیماکثریتکار به شرح زیر :است
تشکیل انبوهی از کارگران کشاورزی عادی و روزمزد اجرتیشرط مبادرت می .ورزند
این مطلب بسیار جالب است .که و بالاخره با توجه الزمبه وجود دهقانان مرفه می باشد
نسبت بین تعداد مزارع استخدام کنندهٔ کارگران روزمزد به تعداد مزارع استخدام کنندهٔ
گروههای تحتانی به سمت گروههای فوقانی هرپیش قدر کارگران–از کشاورزی عادی
.وزمزد در گروههای تحتانی تعداد مزارع استخدام کنندهٔ کارگران تقلیلر می برویم–یابد
همیشه چند برابر تعداد مزارعی است که مبادرت به استخدام کارگران کشاورزی عادی می
.نمایند در گروههای فوقانی برعکس اینست، بطوری که تعداد مزارع استخدام کنندهٔ کارگران
کشاورزی عادی گاهی حتی از تعداد مزارع استخدام کنندهٔ کارگران روزمزد تجاوز می .کند
به روشنی مبین تشکیل مزارع استخدام کنندهٔ کارگر در گروههای فوقانی ایندهقانان حقیقت
می باشد، مزارعی که اموراتشان مبتنی بر استخدام عادی کار اجرتی می گردد؛ کار اجرتی
توزیع یکنواخت تری در فصول مختلف سال پیدا می کند، و شرایط خالصی از دست استخدام
رگران روزمزد را ممکن می .سازد در ضمن اجازه بدهید پرهزینهبه تر و پر دردسرتر کا
نقل گزارشات مربوط به کار اجرتی در ناحیهٔ الابوگای فرمانداری ویاتکا در) اینجا دهقانان
(اند مرفه.بپردازیم با دهقانان میانه حال ادغام شده
خانوارها%
افراد
زن و
مرد
کارگران اجرتی
% کل
حیوانات
%
حصه
زیر
کشت
فصلیروزمزد % خانوارها
گروه
خانوارها
تعداد%تعداد%تعداد%
اجاره
کننده
زمین
اجاره
دهنده
زمین
فاقد۴٢۵٨١٢٫٧٨٫٣۵۶٣٫٢١۶٠٣١١٠٫۶١٫۴۵٫۵٧٫٩۴٢٫٣ اسب
دارای١
اسب
١٢٨۵١٣٨٫٢٣٣٫٣٢١٨١٢٫۴٢٨٠١۵١٨٫۶٢۴٫۵٢٧٫۶٢٨٫٧٢١٫٨
دارای
چند اسب
١۶۴٨۴۴٩٫١۵٨٫۴١۴٨١٨۴٫۴١٠۶٣١٨٧٠٫٨٧۴٫١۶۶٫٩٣۵٫٣٩٫١
کل٣٣۵٩٣١٠٠١٠٠١٧۵۵١٠٠١۵٠٣۶۴١٠٠١٠٠١٠٠٢٧٫۴١٨٫١
کار کنند، تعداد به٢٨روز(کارگران فرض آنکه کلیهٔ کارگران روزمزد، یک ماه )
ه روزمزددر بالغ بر سه برابر تعداد کارگران فصلی خواهد .بود مالحظه می نمایید ک
فرمانداریایم–در ویاتکا هم ما با همان نسبتهای موجود بین گروهها که قبال با آنها آشنا شده
روبرو می رابطه–.باشیم با استخدام کارگران و اجاره کردن و اجاره دادن زمین
ها هایتوسط خانواری مربوط به استفاده از کود بسیار جالب توجه است. این دادهداده
ها را می مارگران:آوریم پرم نقل شده .است ذیال نتیجهٔ تجزیه و تحلیل این آداده
% مزارع بکار برنده گروهکود خانوارها
گاری کود مورد استفاده به ازای
هر خانوار) استفاده کننده (آن
کشت۵.د٣٣٫٩٨٠ کننده کمتر از
کشت۵تا١٠.د۶۶٫٢١١۶ کننده
کشت١٠تا٢٠د.٧٠٫٣١٩٧ کننده
کشت٢٠تا۵٠.د٧۶٫٩٣۵٨ کننده
کشت۵٠.د٨۴٫٣٧٣٢ کننده بیشتر از
کل۵١٫٧١٧۶
به این ترتیب در اینجا هم ما شاهد تفاوت عمیق بین سیستمها و روشهای زراعی مورد
استفاده دهقانان تنگدست و متمکن می .باشیم این تفاوت همه جا بایستی وجود داشته باشد،
را دهقانان مرفه در همه جا بخش عمدهٔ حیوانات متعلق به دهقانان را در دست زیخود
متمرکز می نمایند و امکانات بیشتری را در گسترش نیروی کار خود در امور مربوط به
[دوران] بعد پیشرفت»دهقانان«از مزرعه دارا می .باشند بنابراین وقتی می شنویم که مثال
اند و با کود وهیدادن از خانوارهای بدون اسب و بدون حشم رفورم،شده موجب پیدایش گر
، مسیرهای«ص مترقی در زراعت به»دهقانی خاک مفصال) توسط آقای .و.و در کتاب
کارآییاند«، کشاورزی را بالا و»برده صفحات بعد توصیف گردیده ١۶٠-١٢٣(است
روستایی .است این را بدونحتی شک همان ترقی مسیرهای«بورژوازی منظور»مترقی از
دادههای مربوط به– به طرز بارزتری می توان در نحوهٔ توزیع ابزار کشاورزی پیشرفته دید
ها نه برای همهٔ بخشهای آنکشاورزی هم در آمارهای پرم آورده شده .است معهذا این داده
ناحیهٔ١۵٠٧۶از٢٣۵٧۴خانوار مزبور، بلکه فقط برای بخشهای سوم، چهارم و پنجم که
را١٠۴٩ دربر می گیرد، گردآوری شده .است ابزار پیشرفتهٔ زیر به ثبت رسیده :است
. نحوهٔ توزیع این ابزار در خرمنکوب،١۶٢٨میان بذر٣۵۴ًجمعا پاک غربالگر،٢٢۵کن،
گروهها به قرار زیر :است
گروه خانوارها
تعداد ابزار پیشرفته به
ازای١٠٠مزرعه هر
% کل ابزار کلفتهپیشرفته ابزار پیشر
غیر٠٫١٢٠٫١ کشتکار
کشت۵.د٠٫٢١٠٠٫۶ کننده کمتر از
کشت۵تا١٠.د١٫٨۶٠٣٫٧ کننده
کشت١٠تا٢٠.د٩٫٢٢٩٩١٨٫۴ کننده
کشت٢٠تا۵٠.د۵٠٫۴٩۴٨۵٨٫٣ کننده
کشت۵٠.د١٨٠٫٢٣٠٩١٨٫٩ کننده بیشتر از ٧٧٫٢
کل١٠٫٨١۶٢٨١٠٠
دهقانان از ابزار آقای»همهٔ«پیشرفته .و.و دایر به یش»نارودنیکی«اینکه دیگری از نماتز
استفاده می !کنند
این بار می توانیم موفق به تشخیص دو نوع های»صنایع«اصلی مربوط ازبه روی داده
( تبدیل شدن دهقانان به بورژوازی روستایی بشویم،١مالکیت) دایر از»صنایع«بر
( تبدیل شدن دهقانان به پرولتاریای روستایی فروش) سیسات٢نیروی تجاری و (صنعتی تأو
صنایع.(« کار،»کشاورزی به اصطلاح
ی را که در دو نقطهٔ کامال جدول»صنعتکاران«مخالف زیر نحوهٔ توزیع گروههای این گونه
هم* قرار دارند نشان می .دهد
گروه خانوارها
تأسیسات تجاری و
ه ازای صنعتیهر ب
١٠٠دهقان
نحوه توزیع گروه تأسیسات
تجاری و صنعتی به عنوان
درصدی از کل
% مزارع مشتغل
به صنایع
کشاورزی
غیر٠٫۵١٫٧۵٢٫٣ کشتکار
کشت۵.د١٫۴١۴٫٣٢۶٫۴ کننده کمتر از
کشت۵تا١٠.د٢٫۴٢٢٫١۵٫٠ کننده
کشت١٠تا٢٠.د۴٫۵٣۴٫٣ کننده
۶١٫٩
١٫۴
کشتنده٢٠تا۵٠.د٧٫٢٢٣٫١٠٫٣ کن
کشت۵٠.د١٨٫٠۴٫۵- کننده بیشتر از
کل٢٫٩١٠٠١۶٫٢
دادههای مربوط به توزیع مساحت زیر کشت و استخدام کارگران هایک با مقایسهٔ این داده
بار دیگر نشان می دهد که تجزیهٔ طبقاتی دهقانان برای سرمایهداری ایجاد بازار داخلی می
نم.اید
این»صنایع«یا را هم مشاهده می کنیم که وقتی انواع و اقسام مشاغل مختلف را تحت عنوان
مثال) آنطوری ترکیب«که کشاورزی با روی»صنایع هم می ریزیم، »اشتغالات«وقتی
تصور می (کنند را به عنوان چیزی متحدالشکل، طبیعتاً یکسان و آقایان–اون.سد .و.و و .ن
ه.ایم داری جلوه می دهیم، تا چه حد حقایق را تحریف راهکرده سرمای
های مربوط به ناحیهٔ اکاته رینبورگ را اجازهخاطرنشان بدهید در خاتمه مشابهت داده
خانوار١۴۶٠١ ساکن ناحیهٔ مزبور، خانوارهای فاقد زمین .نماییم۵٩٧٠٩) چنانچه از
(خانوار و آن می١۵۶٧٩کسانی باشند ،(خانوار) خانوارهایی که فقط دارای زمین علفزار
(خانوار را کسر ای١۶١٢کنیم، خود نمی زنند که) اصال دست به ترکیب زمین حصه
خانوار که اصال مبادرت به کشت خانوار٢٠٠٠٠زمین به قرار زیر باقی می ٢٧٨١٧:ماند
تجاری نیزتأسیساتو تنها در مورد سه بخش آخر مشخص گردیده .است جمع صنایع«کل *»کشاورزی
کارگاه کارخانه٩٧صنعتی روغن آسیای١۶کشی، شود،١٣٢آبی، صنعتی۶٩٢می:یعنی بالغ بر
دکان،.« مشروب فروشی و کارگاه«و١۶۴»غیره فلزکاری و قیرگونی٢٨٣»غیره ،
کل مساحت .دزیر از (.د۴١٠٠٠مجموع از آن را می نمی۵کارند، کنند یا مقدار کمی تا)
خانوار مرفه .آنرا٢٨۵٩با) از طرف کشت٣/١دیگر، را در اختیار دارند، یعنی کمتر از
.د از .د۵٣٠٠٠کل زمین زیر کشت بوده .د۴٩٧۵١و زمین زیر (کشت بیش١٠دارای از
ای را .ددر زمین دهقانی اجاره (رفته زمین .د۵۵٠٠٠اجاره .د۴٧٠٠٠از ۶٧٠٠٠شامل)
ار»صنایع«و .دارند می توان به رأی العین مشاهده نمود که نحوهٔ توزیع دو نوع اختیمخالف
همچنین خانوارهای استخدام کنندهٔ کارگران کشاورزی در ناحیهٔ اکاته رینبورگ کامال مشابه
نحوهٔ توزیع این شاخصهای تجزیهٔ طبقاتی مربوط به ناحیهٔ کراسنوفیمسک .است
فرمانداری آماراورل زمستووی مربوط ۵-به
این–که فرمانداری هایرا یلتس و تروب چفسک واقع ماناحیهدر دو جلد آمار مربوط به
خانوارهای– دهقانی را بر حسب تعداد اسبهای بارکش متعلق به آنان طبقه بندی نموده است
در* اختیار .داریم
ر زیر های:است ترکیبی گروهها به باقرا ترکیب هر دو ناحیه با هم داده
گروه خانوارها
%
خانوادهها
%
سکنه
زن و
مرد
زمین
حصهای
به ازای
هر
خانوار
(.د)
%% زمین
خانوارهای
اجاره کننده
زمین
% زمین
کل زمین مورد
استفاده
حیوانات
بر) حسب
(حشم به
ازای هر
خانوار
% کل
حیوانات
حصهای
خریداری
شده
اجاره
شده
اجاره
رفته
به
درصد
به ازای
هر
خانوار
فاقد٢٢٫٩١۵٫۶۵٫۵١۴٫۵٣٫١١١٫٢١٫۵٨۵٫٨۴١٫٧٠٫۵٣٫٨ اسب
دارای١اسب٣٣٫۵٢٩٫۴۶٫٧٢٨٫١٧٫٢۴۶٫٩١۴٫١١٠٫٠٢۵٫٨٧٫۵٢٫٣٢٣٫٧
دارای٢یا٣
اسب
۴۶٫۴۴٢٫۶٩٫۶۴٣٫٨۴٠٫۵٧٧٫۴۵٠٫۴٣٫٠۴٩٫٣١٣٫٣۴٫۶۵١٫٧
دارای۴اسب
و بیشتر
٧٫٢١٢٫۴١۵٫٢١٣٫۶۴٩٫٢٩٠٫٢٣۴٫٠١٫٢٢٠٫٩٢٨٫۴٩٫٣٢٠٫٨
کل١٠٠١٠٠٨٫۶١٠٠١٠٠۵٢٫٨١٠٠١٠٠١٠٠٩٫٨٣٫٢١٠٠
با توجه به این جدول می بینیم که روابط کلی موجود بین گروهها همانهایی است که قبال
انان مرفه، ایمانتقال تمرکز) زمینهای خریداری شده و اجاره شده در دست شاهددهق آن بوده
زمین از دهقانان تنگدست به دهقانان مرفه و .(غیره روابط موجود بین گروهها هم تا آنجا که
، ،٣اورل، ناحیهٔ یلتس و ،١٨٨٧ج ،٢مسکو، گزارشات«ج آماری مربوط به فرمانداری *»اورل
ایهای نمی .شود ما مربوطداده به جماعات دهی ،هایحومه ناحیهٔ تروپ چفسک شامل ١٨٨٧داده
ای را در هم ایادغام و مشترکغیرحصه مربوط به اجارهٔ زمین را در نظر گرفته، زمین اجاره شدهٔ حصه
می .نماییم ما مقدار زمین اجاره رفته را بطور تقریبی از روی تعداد خانوارهای اجاره دهندهٔ تمام زمینهای
.ایم ارقام به دست آمده مبنای تعیین مقدار زمین مورد استفادهٔ هر گروه را ایشاننمودهتشکیل حصهتعیین
زمین اجاره ی–.(رفته + زمین اجاره میهاشده دهد زمین) حص
در زراعت مربوط می شود به] آنچه ترندهای«قبال به»صنایع«و»مترقی کار اجرتی،
[دیدیم شباهت تام .دارد
گروه خانوارها
% مزارع دارای
کارگران اجرتی
% خانوارهای
مشتغل به صنایع
مؤسسات تجاری و
صنعتی به ازای
هر١٠٠مزرعه
ابزار پیشرفته ناحیه) (یلتس
ابزار به ازای
هر١٠٠
مزرعه
% کل ابزار
فاقد٠٫٢۵٩٫۶٠٫٧٠٫٠١٠٫١ اسب
دارای١اسب٠٫٨٣٧٫۴١٫١٠٫٢٣٫٨
دارای٢یا٣اسب۴٫٩٣٢٫٢٢٫۶٣٫۵۴٢٫٧
اسب١٩٫۴٣٠٫۴١١٫٢٣۶٫٠۵٣٫۴ و دارای۴بیشتر
کل٣٫۵٣٩٫٩٢٫٣٢٫٢١٠٠
و بنابراین در فرمانداری اورل هم ما شاهد تجزیهٔ طبقاتی دهقانان به دو نوع مستقیماً متضاد
می :باشیم از یک طرف به پرولتاریای روستایی رها) کردن زمین و فروش نیروی (کار و
ن، اجاره کردن به مقیاس وسیع به ازویژه طرف دیگر به بورژوازی دهقانی خرید) زمی
ای، روشهای پیشرفتهٔ زراعتی، استخدام کارگر کشاورزی عادی و زمینکارگر حصه
روزمزد که در اینجا ذکری از آن نرفته است و ترکیب کردن بنگاههای تجاری و صنعتی با
ر از .(کشاورزیموارد به هر حال مقیاس زراعت دهقانان در اینجا عموماً به مراتب کوچکت
فوق الذکر می باشد؛ در اینجا تعداد به مراتب معدودتری کشتکار بزرگ به چشم می خورد و
در نتیجه با تکیه بر روی این دو ناحیه، تجزیهٔ طبقاتی دهقانان ضعیف تر به نظر می .رسد
:اینستل اوال درست است که ما در اینجا شاهد به«تبدی نظر می دالیل»رسد اینکه می گوییم
به پرولتاریای روستایی بوده، به ندرت شاهد ظهور گروههای سریع»دهقانان«قابل تر
می باشیم، با این حال از طرف توجهی»دهقانان«دیگر، از بورژوازی روستایی از میان این
ایم که این قطب دوم روستا یعنی] بورژوازی [روستایی تعداد هایقابل عکس آنرا نمونهدیده
ما) در این فصل بحث یداکشاورزیخود می .کند دوماً تجزیهٔ طبقاتی توجهدهقانان خاصی پ
که دارای رشد را»صنایع«–وسیع محدود به دهقانان کشاورزی می (کنیم در اینجا به وسیلهٔ
علاوه مغشوش»صنعتکاران«بر می .شود در %(ها–اینجا خاصی۴٠خانواده است )
تی از تجار، خریداران، سوداگران، صاحبکاران و اکثریتغیره کارگران اجرتی، شامل اقلی
های مربوط به آن وجوهی از نیزکشاورزی می .شود سوماً در اینجا نیز به علت نبودن داده
تجزیهٔ طبقاتی دهقانان مغشوش که–می بیشترین ارتباط را با بازار پیدا می محلی–کند
سترش مساحات زیر کشت غله .شودبرای در اینجا کشت تجاری و بازاری نه به قصد گ
فروش، بلکه برای تولید کنف توسعه یافته .است بیشترین عملیات تجاری به این محصول
ایاین هایبه جدولهای تهیه شده بر حسب حجم، اختصاصاشاره داده شده است، لیکن داده
کشتمد کنف منبع اصلی کشاورزی»درآ در میان گروههای مختلف نمی جنبهٔخاص.کند
گزارشات«، مربوط به ناحیهٔ تروب یعنی)»چفسک درآمد دهقانان«.پولی را تشکیل می دهد
عمده توجه دهقانان معطوف به کشت در»کنف توصیف دهات و بسیاری ص۵–،(دیگر
،( همه کس همانجا،٨٧با است)«ص ... تمام کود ... به مصرف مزرعهٔ کنف می .رسد
می کند، بدهی ها با تسلیم کنف پرداخت می شود وامهمانجا،) وثیقه«دریافت گذاشتن »کنف
بطور .(پراکنده دهقانان مرفه برای کود دادن مزارع کنف خود از دهقانان تنگدست کود
،١٠۵- ،١٨٩۵ص ،٨اورل، گزارشات«ج مربوط به ناحیهٔ خریداری»)اورل می کنند
ج از جماعتهای دهی به ،(اجاره چه] [بسیار مزارع کنفی وجود دارد که در داخل یا ٩١خار
فرآوردن»تأسیسات کنف را می٢۶٠،(–ًبعضا رود یا اجاره می شود همانجا،) ص
به عهده .دارند واضح است کهایم–که از تمرکز آنها قبال صحبت صنعتی«ای–کرده
تصویر تجزیهٔ طبقاتی ای که هیچ گونه اطالعی از این محصول تجاری عمدهٔ کشاورزی
دست* نمی دهد، تا چه اندازه می تواند ناقص محلی.باشد به
آمار زمستووی مربوط به فرمانداری ۶-وورونژ
گزارشات مربوط به فرمانداری وورونژ بخاطر اطالعات کامال استثنائی و تعدد طبقه
ای، بندیهایطبقه آن متمایز می گردد و علاوه بر طبقه بندی متداول بر حسب زمین حصه
دیگری برای چند ناحیه به دست می دهد که بر حسب [تعداد] حیوانات بارکش، بندیهایافراد
شاغل قدرت) کار ،(خانواده صنایع اشتغال) به غیرصنایع؛ اشتغال به :صنایع (الف
کشاورزی، (ب مخلوط و (ج تجاری و ،(صنعتی تعداد کارگران کشاورزی مزارع) دارای
بدون کارگران کشاورزی و بدون اعضایزی؛-اعضای شاغل به عنوان کارگران کشاور
خانوارهای استخدام کنندهٔ کارگران (کشاورزی استخدام-صورت شده به این عنوان،
ها صورت گرفته و .نددر آخرین طبقه بندی، طبقه بندی ایست که در مورد اکثر گرفتهاناحیه
قانان مناسب ترین نگاهطبقه اول چنین به نظر می رسد که برای مطالعهٔ تجزیهٔ طبقاتی ده
بندی است. معهذا در عمل، حقیقت چیز دیگری را نشان می :دهد گروه مزارعی که
کارگر کشاورزی عرضه می دارد به هیچ وجه همهٔ پرولتاریای روستایی را دربر نمی گیرد،
زیرا این گروه مزارع شامل مزارعی نمی گردد که کارگران روزمزد، کارگران غیرماهر،
گران کارخانه، کارگران ساختمانی، مقنی ها، خدمتکاران خانگی و غیره را عرضه کارمی
نزدیک به (دو که دهقانان گردآورندهٔ۵٧مرفه گزارشات مربوط به ناحیهٔ اورل میگوید جدول) *ش
پود به ازای هر رأس، قانان٣٩١در تنگدست کود به دست می آورند به–ده) ازاء هر رأس برابرحشم
پود به ازای هر رأس، در حیوان٢٠٨مواردی به ازای هر خانوار وجود دارد، در مواردی٧٫۴مقابل که
ای ایمی به حیواننتیجه به ازای هر خانوار موجود .است و با طبقه بندی بر حسب زمین که٢٫٨حصه
اقعی تجزیهٔ طبقاتی را مخدوش می .(نماید این امر به سبب وجود این حقیقت است رسدکه که عمق و
تنگدستان مجبور می شوند از کاه و فضوالت به عنوان مواد سوختی استفاده کنند یا آنها را بفروشند و قس
هر (پودرأس به کود۴٠٠ازای .علیهذا»متعارفی«) در نتیجه تنها بورژوازی دهقانی قادر است مقدار
برقراری« نسبت حشم»متعارف برای خود نگاه .دارد آقای .و.و در این رابطه هم ممکن است دربارهٔ
مابین تعداد حیوانات و مقدار کود اعتراض داشته باشند چنانچه) به کاهش مالکیت اسب اعتراض .(دارند
.دارد کارگران کشاورزی تنها بخشی از کارگران اجرتی را تشکیل می دهند که از میان
برمی .خیزند گروه مزارعی که کارگر کشاورزی استخدام می کنند نیز »دهقانان«برای]
شامل مزارع استخدام کنندهٔ کارگر روزمزد ناست. مطالعهٔگروه [ما ناکامل .است زیرا
میانی که) نه کارگر کشاورزی از آن برمی خیزد و نه مبادرت به استخدام کارگر کشاورزی
دربست دربر گرفته، هزاران دهقان فاقد می–اسب (کند در هر ناحیهٔ دهها هزار خانواده را
نی که مبادرت به اجاره کردن زمین می رانمایند، با هزاران دهقان صاحب چند اسب، دهقانا
دهقانانی که زمین به اجاره می دهند، کشتکاران و غیر کشتکاران، هزاران کارگر اجرتی و
عام عدهٔ»میانگینهای«تمامی قلیلی از استخدام کنندگان و غیره را با هم مخلوط می .کند
.د ی٣الی۴زمین زمین یا گروهصاحب میانی، به عنوان مثال با جمع کردن خانوارهای ب
ای و خریداری شده به روی (هم با بهخانوارهای ازای هر خانوار تمام) زمینهای حصه
ای که علاوه بر آنچه دارند مبادرت به .دخرید زمین و۵٠حصه بیشتر دارای٢۵،۵٠از
گزارشات«،ص٣٣۶، مربوط به ناحیهٔ دهها»)بابروف و صدها دسیاتین زمین می نمایند
( با جمع کردن خانوارهای ،٢٢٢دارای مربوط به ناحیهٔ نووخویرسک، ستون١۴٨ص ش
حیوان حیوان١٢الی٢١(همانجا) به ازای هر خانواده، با خانوارهای ٠٫٨الی٢٫٧دارای
تجزیهٔ طبقاتی .اند»میانگینها«دهقانان طبیعی است که نمی توان بر اساس بهاین دست آمده
داد، لذا باید طبقه بندی بر حسب [تعداد] حیوانات بارکش را به عنوان نزدیک راترین نشان
تقریب به طبقه بندی بر حسب میزان زراعت اتخاذ .نماییم ما چهار جلد گزارشات مربوط) به
های زملیانسک، زادونسک، نیژنه دویتسک و (کوروتویاک را که بر اساس این ناحیهطبقه
، در اختیار داریم و از میان اینها بایستی ناحیهٔ زادونسک را بندیاندبرگزینیم، تهیه گردیده
ای در زمینهٔ خرید و اجارهٔ هایزمین دیگر گزارشات زیراجداگانه برای هیچ یک از ناحیه
دادههای ترکیبی مربوط به برهمهٔ حسب ی]گروهها [مختلف به دست نشده .است ذیال داده
خواننده مشاهده خواهد نمود که نتایج حاصل از همهٔ اینآنها چهار ناحیه را می آوریم و
های عام مربوط به گروههای [ساکن] در ناحیهٔ زادونسک بدین قرار یکساناست .است داده
.د .دای،٢٨٨٢زمین زمین زن١٣۵۶۵۶حصه و )١۵٧٠۴خانوار،۶٢٨٨10مرد،
ه .د.(رفته زمین .د۶۴٨٢اجار زمین اجاره شده خریداری٢۴٠۴۶و شده،
گروه خانوارها
%
خانوارها
به ازای
هر
خانوار،
زن و
مرد
%
سکنه
زن و
مرد
زمین
حصهای
به ازای
هر خانوار
(.د)
% زمین
کل زمین مورد
استفاده
کل زمین
کشتکاریکل شده
حیوانات
به ازای
هر
حصهای خانوار
خریداری
شده
اجاره
شده
اجاره
رفته
به ازای
هر
خانوار
(.د)
%
.د به
ازای
هر
خانوار
%
فاقد٢۴٫۵۴٫۵١۶٫٣۵٫٢١۴٫٧٢٫٠١٫۵٣۶٫٩۴٫٧١١٫٢١٫۴٨٫٩٠٫۶ اسب
دارای١اسب۴٠٫۵۶٫١٣۶٫٣٧٫٧٣۶٫١١۴٫٣١٩٫۵۴١٫٩٨٫٢٣٢٫٨٣٫۴٣۵٫١٢٫۵
دارای٢یا٣
اسب
٣١٫٨٨٫٧۴٠٫٩١١٫۶۴٢٫۶٣۵٫٩۵۴٫٠١٩٫٨١۴٫۴۴۵٫۴۵٫٨۴٧٫٠۵٫٢
دارای۴اسب
و بیشتر
٣٫٢١٣٫۶۶٫۵١٧٫١۶٫۶۴٧٫٨٢۵٫٠١٫۴٣٣٫٢١٠٫۶١١٫١٩٫٠١١٫٣
کل١٠٠۶٫٨١٠٠٨٫۶١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٫١١٠٠۴٫٠١٠٠٣٫٢
هایی که قبال ذکر روابطگردید مابین گروهها در اینجا با آنچه که در فرمانداریها و ناحیه
ای از دست دهقانان تنگدست شده،اجاره انتقال زمین تمرکز)حصه زمین خریداری و اجاره
دهندهٔ زمین به دهقانان متمکن اجاره کننده و (غیره مشابه می باشند، لیکن در اینجا دهقانان
متمکن از درجهٔ اهمیت کمتری .برخوردارند ناچیز بودن مقدار زراعت دهقانی طبیعتاً این
بیشتر»صنعتکاران« از آنکه متعلق به مسئله[گروه] را مطرح می کند که دهقانان محلی
های»صنایع«می مربوط باشند،به در ردیف شخم زنان قرار .دارند اکنون به ذکر داده
.پردازیم نخست نحوهٔ توزیع آنها بر حسب گروهها آورده می .شود
گروه
خانوارها
%تأسیسات ابزارمزارع پیشرفته
تجاری و
صنعتی به
ازای هر
١٠٠مزرعه
مشتغل به
»صنایع«
% درآمد پولی %از مزارع
به ازای هر
١٠٠
مزرعه
% کل
استخدام
کننده
کارگر
کشاورزی
عرضه
کننده
کارگر
کشاورزی
فروشنده
غله
خریدار
غله
»صنایع«
فروش
محصولات
کشاورزی
فاقد--٠٫٢٢٩٫٩١٫٧٩۴٫۴٧٫٣٧٠٫۵٨٧٫١١٠٫۵ اسب
دارای١
اسب
٠٫٠۶٢٫١١٫١١۵٫٨٢٫۵٨٩٫۶٣١٫٢۵۵٫١٧٠٫٢٢٣٫۵
دارای٢
یا٣اسب
١٫۶۴٣٫٧٧٫٧١١٫٠۶٫۴٨۶٫٧۵٢٫۵٢٨٫٧۶٠٫٠٣۵٫٢
دارای۴
اسب و
بیشتر
٢٣٫٠۵۴٫٢٢٨٫١۵٫٣٣٠٫٠٧١٫۴۶٠٫٠٨٫١۴۶٫١۵١٫۵
کل١٫٢١٠٠٣٫٨١٧٫۴۴٫۵٩٠٫۵٣٣٫٢۴٨٫٩۶۶٫٠٢٩٫٠
فروش) نیروی کار و بنگاه داری توزیع»صنایع«تجاری ابزار پیشرفته و دو نوع متضاد
[یعنی] های.درصد فوق مورد بررسی قرار وگرفت (صنعتی نظیر همان است که در داده
، تفوق عددی مزارع خریدار غله بر بسیار»صنایع«مزارع بزرگ خانوارهای مشتغل به
اصل* از برکشاورزی درآمد فروشندهٔ»صنایع«ح غله، تفوق مقدار درآمد پولی حاصل از
–
ایای به دست ما می دهند که ما به استناد آن این ناحیه را به عنوان اینهاناحیه همه زمینه
به حساب بیاوریم تا کشاورزی، اجازه بدهید به بررسی چگونگی این »صنعتی«صنایع
های زملیانسک، گزارشاتزادونسک، ارزیابی مالکیت دهقانی در .بپردازیم»ناحیه
( حاوی صورتی از تمام اصناف تویاک،«وورونژ،)١٨٨٩کال) و نیژنه کورودویتسک
شاغل به کارهای محلی و غیرمحلی می باشد که بر حسب ٢٢٢(صنف»صنعتکاران«زمین
.اند این صورت حاکی ایاز و ذکر میزان عایدی اکتسابی هر صنف گروهبندی حصهشده
. از قانیمیان را کار اجرتی تشکیل می اکثریت»صنایع«دهدهد قریب به آنستاتفاق که
نفر را کارگران کشاورزی، گاریچی ناحیهٔ١۴١٣۵ها، ٢۴١٣۴»صنعتکار«زادونسک،
نفر را نفر٢٩٨کارگران را کارگران گله١٨١٣ساختمانی، بانان و کارگران غیرماهر،
نفر٣٠١را را افراد مشتغل به خدمات شهری،۴۴۶خصوصی، کارخانه و سایر جاها،
گدایان»صنعتکاران«عضو و غیره تشکیل می .دهند به عبارت دیگر اکثریت قریب به اتفاق
که نیروی کار خود را کارگرانایبه اجرتی صاحب زمین پرولتاریایحصه روستایی از
صاحبکاران** روستایی و صنعتی می فروشند، تشکیل می .یابد
به این ترتیب اگر نسبت
مختلف دهقانان را در یک فرمانداری یا یک ناحیهٔ معین در موجودنظر بین گروههای
غله بر خرید آن، دردریافت گروه کوچک فوقانی دهقانان شاهد عکس این قضیه می :باشیم تفوق *فروش
عمدتا حاصل از زمین، درصد بزرگی از دهقانان استخدام کنندهٔ کارگران کشاورزی که درآمددارای پولی
ابزار پیشرفته و مؤسسات تجاری و صنعتی می .باشند در اینجا هم تمام خصوصیات بارز بورژوازی
ت بارز، در قالب رشد دهقانیکشاورزی به خوبی هویداست علیرغم) قلت عددی ؛(آن این خصوصیا
تجاری و سرمایهداری نمایان می .گردند
به صورتی که در آمار زمستوو بکار گرفته برای»صنایع«شده تکمیل آنچه در بالا دربارهٔ **اصطلاح
های مفصل تری دربارهٔ صنایع دهقانی در این ناحیه است،.بپردازیم گفته شد، اجازه بدهید به ذکر داده
نفر از (۵٩٢٧٧کل صنایع کشاورزی ران:اند١) زمستوو صنایع را به شش مقوله تقسیم آمارگکرده
ناحیهٔ .(مزبور اکثریت قریب به اتفاق آنان را کارگران اجرتی ساکن۴تشکیل ٩٢٨٨٩»صنعتکار«در
ران میو دهند، ولی در میانشان صاحبکار هم پیدا می شود جالیزبانان) خربزه، صیفی کاران، زنبوردا
.(نفر افزارمندان واقعی افزارمندان٢٠٧٨۴=) و پیشه وران احتمالا٢-) تعدادی درشکه چی و .(غیره
کار می ،(کنند شامل عدهٔ بسیار زیادی کارگر اجرتی، به کسانیمشتریانویژه که مطابق سفارش
رد این) همرغم درمی کارگران٨٠٠٠گذ ساختمانی و غیره می .گردند شمارش این آخرین گروه از
بالغ١٧٣٧.نفر ای٣-خدمتکاران–بر صاحبکار، نظیر نانوایان و غیره نیز می احتمالا.(شود شامل عده
.نفر همچنان که قبال گفتیم این مقوله را بایستی از تجار٧١٠۴جمع و استادکاران صنعتی بالغ ۴-بر
نفر گدا، علاوه بر اینها مشاغل٢٨٨١نفر،شامل١٠٩٠عده آزاد بالغ تفکیک۵-بر »صنعتکاران«.کنیم
نفر٧١١١٢نفر کارگر شهری، کارخانه و ای۶-١١٠۶غیره، ولگرد، ژاندارم، روسپی، پاسبان و .غیره
نفر .زن درآمد اینها نفر٧۶٣۴بی نفر٨۵٢۵۵مرد، صنعتکار صنعتکار٢١٧٧٧مهاجر؛ ساکن محل،
نفر کارگر غیرماهر هٔ٨۵٨٠مجموعا زادونسک نهایتتعداد با یکدیگر تفاوت :دارد مثال در ناحی
روبل .است می نفر٧١٧٩٩توان تاجر و روبل۶۴٧استادکار درمی آورند، در حالیکه ٢٣۴۶٧٧درآمد
و نامتشابه–این چه اغتشاشی به وجود خواهد تصور»صنایع«آمد نمود که با روی هم ریختن این همه
گران زمستوو و نارودنیکهای ما می درست.کنند همان کاریست که معموال آمار
با مشخصات خاص تجزیهٔ طبقاتی، هم در فرمانداریهای جلگه ای همهدارای بگیریمجا
زمینهای بسیار با مساحات زیر کشت دهقانی نسبتاً وسیع و هم در فقیرترین زمینهای نقاطی
، روبرو می باشیم؛ علیرغم تفاوت عمیق دهقانیبین مینیاتوری که»مزارع«هستند در آنها
شرایط ارضی و کشاورزی، نسبت بین گروه فوقانی دهقانان به گروه تحتانی یکسان باقی می
.ماند به هر صورت اگر ما نقاط مختلف را با یکدیگر مقایسه نماییم، علناً شاهد پیدایش
یای روستایی در نقاط سوداگراندیگر روستایی از میان دهقانان در بعضی نقاط و پرولتار
نظیر–وجه هر کشور سرمایهداری می–دیگر .باشیم الزم به تذکر نیست که در روسیه
دوم یعنی] پیدایش پرولتاریای [روستایی پروسهٔ تجزیهٔ طبقاتی دهقانان، عدهٔ فوق العاده
زیادتریروی از کشتکاران کوچک را دربر می گیرد و) به احتمال زیاد در نقاط بیشتری
اول.[تایی یعنی] پیدایش سوداگران میروس (دهد تا وجه
آمار–نووگورود زمستووی مربوط به فرمانداری ٧-نیژنی
گزارشات سرشماری خانه به خانهٔ زمستووی مربوط به سه ناحیهٔ کنیاگینین، ماکاریف و
نووگورودزمینهای محدود به جدولی شده است واسیل–که واقع در فرمانداری نیژنی
های خود سکونت ای(دارند و زمینهای آن دهقانانی که در دهقانیدهکده فقط) زمینهای حصه
های را»)زمینهارزیابی بر حسب حیوانات بارکش متصرفی به پنج گروه تقسیم می کند
،– .نووگورود.«ج۶،٩و١٢نیژنی بخش زمینهای–اقتصادی فرمانداری نیژنی
نووگورود،١٨٨٨،١٨٨٩،١٨٩٠.(
دادههای زیر به هایدست مربوط به گروه خانوارهای این سه ناحیه، با ترکیب نمودن داده
زن و خانوار٢٩۴٧٩٨مرد، های۵٢٢۶٠و میمزبور آید در) سه ناحیهٔ مذکور داده
.د زمین اجاره .د٨۶٠٠٧شده زمین خریداری .دای،۵١٩۶٠شده، زمین ۴٣٣۵٩٣حصه
ای، قابل کشت و چمنزار ایبا و ای،غیرحصه انواعحصه زمین بااجاره احتساب کلیهٔ
.د زمین اجاره رفته را دربر می ١٩٢٧۴:(گیرد
گروه
خانوارها
% خانوارها
نفر زن و
مرد به
ازای هر
خانوار
% سکنه
زن و مرد
زمینای حصه
زمین
خریداری
شده
% کل زمین
کل زمین مورد استفاده
در گروهها
کلنات حیوا
.د به
ازای هر
خانوار
% %کل کل
اجاره
شده
اجاره
رفته
.د به ازای
هر خانوار
% کل
تعداد به
ازای هر
خانوار
% کل
فاقد٣٠٫۴۴٫١٢٢٫٢۵٫١١٨٫۶۵٫٧٣٫٣٨١٫٧۴٫۴١٣٫١٠٫۶٧٫٢ اسب
دارای١اسب٣٧٫۵۵٫٣٣۵٫٢٨٫١٣۶٫۶١٨٫٨٢۵٫١١٢٫۴٩٫۴٣۴٫١٢٫۴٣٣٫٧
دارای٢اسب٢٢٫۵۶٫٩٢٧٫۴١٠٫۵٢٨٫۵٢٩٫٣٣٨٫۵٣٫٨١٣٫٨٣٠٫٢۴٫٣٣۴٫٩
دارای٣اسب٧٫٣٨٫۴١٠٫٩١٣٫٢١١٫۶٢٢٫٧٢١٫٢١٫٢٢١٫٠١۴٫٨۶٫٢١۶٫۵
دارای۴اسب
و بیشتر
٢٫٣١٠٫٢۴٫٣١۶٫۴۴٫٧٢٣٫۵١١٫٩٠٫٩٣۴٫۶٧٫٨٩٫٠٧٫٧
کل١٠٠۵٫۶١٠٠٨٫٣١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٫٣١٠٠٢٫٧١٠٠
در نتیجه در اینجا هم می بینیم که دهقانان مرفه علیرغم در اختیار داشتن مقدار زمین
ای گروههای فوقانی بزرگتر از درصد آنان ایاز بیشتر از دیگران درصد) زمین حصهحصه
%–یعنی۴۶٫٢% جمعیت–٩٫۶کل (است زمینهای خریداری شده خانوارهای) مرفه
را–٣/٢خانوارها– در اختیار دارند، در حالیکه دهقانان زمینهایتنگدست خریداری شده
آنها را در تصرف (دارند و همچنین زمینهای اجاره شده را در نزد کمتر۴/١خود از
ای اجاره رفته دهقانان تنگدست زمینهایمی جمع«حصه متمرکز»آوری نموده، مبادرت به
کوچکترین شباهتی با زمیناستفادهٔ»دهقانان«نحوهٔ .نمایندواقعیمورد در نتیجه توزیع
ای .ندارد دهقانان فاقد اسب عمال کمتر از آنچه قانون برایشان مقرر توزیعکرده زمین حصه
ای در اختیار .دارند افزایش زمینهای متصرفی دهقانان صاحب یک و استدو زمین حصه
،(.د .د١٣٫٨حال .داز١٠٫۵تا .د٩٫۴و %٨٫١تا تجاوز نمی کند اسب١٠تا٣٠از) از
افزایش می .دهند یکبا و نیم تا دو آنکهبرابر دهقانان مرفه مساحت متصرفی خود را به
ای گروههای مزبور بسیار ناچیز است، لیکن وجودتفاوت آنکه تفاوت [مقدار] زمین حصه
ور در فوق هایو مربوط به [تعداد] حیوانات همانطورمذک که از میزان–داده واقعی کشت
بسیار فاحش های–:است ذیل مربوط به زمین زیر کشت برمی دادهآید
گروه خانوارها
مساحت زیر
کشت به ازای
هر خانوار (.د)
% کل
مساحت زیر
کشت
% خانوارهای
استخدام کننده کارگر
% دهقانان دارای
مؤسسات تجاری و
صنعتی*
% خانوارهای
دارای مشاغل غیر
محلی
فاقدب١٫٩١١٫۴٠٫٨١٫۴۵۴٫۴ اس
دارای١اسب۴٫۴٣٢٫٩١٫٢٢٫٩٢١٫٨
دارای٢اسب٧٫٢٣٢٫۴٣٫٩٧٫۴٢١٫۴
دارای٣اسب١٠٫٨١۵٫۶٨٫۴١۵٫٣٢١٫۴
دارای۴اسب
و بیشتر
١۶٫۶٧٫٧١٧٫۶٢۵٫١٢٣٫٠
کل۵٫٠١٠٠٢٫۶۵٫۶٣١٫۶
ای، تفاوتهای بین گروهها صرفوقتی نظر از تفاوتهای موجود از لحاظ اندازهٔ زمین حصه
بر مبنای مساحت زیر کشت ارزیابی گردد حتی بسیار بزرگتر از وقتی است که بر مبنای
مقدار** زمین متصرفی و مورد استفادهٔ حقیقی ارزیابی می .گردد
این [جدول] بی فایده بودن
به وهمی اکنونقانونی ای–که»مساواتش«تبدیل مطلقرا طبقه بندی بر مبنای زمین حصه
مکررا»ترکیب ً آشکار می .سازد سایر ستونهای جدول مزبور چگونگی شده–روال است
در میان دهقانان نشان می :دهند دهقانان مرفه، کشاورزی تجاری کشاورزی«و را با صنعت
تنها مربوط به ناحیهٔ *.کنیاگینین
بگیریم، مقیاس ای١٠٠زمینهای دهقانان فاقد اسب را به) ازای هر اگر(خانوار مقیاس زمین **حصه
. ارقام مشابه مربوط به زمینهایی که واقعا گروههای١۵٩،٢٠۶،٢۵٩و٣٢١در بالاتر بدین قرار :است
؛ و ارقام مربوط صرف١٠٠،٢١۴،٣١۴،۴٧٧و٧٨۶به هر گروه می باشد بدین قرار خواهد ت:بود
گروهها١٠٠،٢٣١،٣٧٨،۵۶٨و٨٧٣. در رابطه با مساحت زیر کشت عبارت خواهد بود :از
سرمایهداری درصد) بزرگی از خانوارهای استخدام کنندهٔ کارگر (کشاورزی را با بنگاههای
و صنعتی ترکیب می کنند، حال آنکه دهقانان تنگدست فروش نیروی کار خود تجاریرا
با کشت بسیار ناچیز ترکیب می نمایند، یعنی تبدیل به اشتغالات(«کارگران »)غیرمحلی
ای و کارگران روزمزد می .شوند توجه کنید که عدم کشاورزیوجود صاحب زمین حصه
رای مشاغل غیرمحلی را می توان با تنوع بی تقلیلیاندازهٔ متناسب در درصد خانوارهای دا
نووگورود توضیح :داد در دهقانان–اینجا این»اشتغالات«و»صنایع«نیژنی گونه
صنعتکاران علاوه بر کارگران کشاورزی، کارگران غیرماهر، کارگران ساختمانی و کشتی
اههای صنعتی، ،تجار، صاحبان پیشه«کارگ سازی»وران و غیره، عدهٔ نسبتاً بزرگی از
خریداران و غیره را نیز شامل می .شود بدیهیست که در یک ردیف قرار دادن اینگونه
خانوارهای دارای عواید حاصل] های»از مربوط ناهمگون،به اعتبار »صنعتکاران«داده
را* خدشه دار می [اشتغالات«.کند غیرمحلی
ت گروههای مختلف دهقانان، اجازه دربارهٔبدهید مسئلهٔ تفاوتهای موجود در [نحوهٔ] کش
کود دادن زمین ... نوگورود»یکی را در نظر .بگیریم در این فرمانداری–فرمانداری نیژنی
زمینهای خیش خورده را تشکیل می دهد از«ص) عمده ترین شرایط تعیین درجهٔ بارآوری
متناسب با ازدیاد گزارشاتمقدار مربوط به ناحیهٔ .(کنیاگینین حد متوسط بازده ٧٩چاودار
بارگاری١٠٠.د کود به ازای کود٣٠٠الی۵٠٠هر مصرف شده افزایش می :یابد با دادن
ای،۴٧٫١مرا** محصول چاودار به ازای هر دسیاتین بالغ زمینبر حصه
می شود؛ با
.( بنابراین واضح است که مرا٨۴تفاوت همانجا،) بارگاری۶٢٫٧ص و ١۵٠٠بیشتر
تولید کشاورزی بین گروهها بایستی از تفاوت مساحت زیر کشت آنها بیشتر باشد مقیاسو
نووگورود مرتکب خطایی فاحش می شوند که محصول مزارع دهقانی آمارگران–را نیژنی
بجای آنکه برای دهقانان تنگدست و مرفه بطور جداگانه حساب کنند هر دو آنها را یکجا
مورد مطالعه قرار می .دهند
بررسی آمار زمستووی مربوط به سایر ٨-فرمانداریها
اگر خواننده توجه کرده باشد، ما در مطالعهٔ پروسهٔ تجزیهٔ دهقانان، منحصراً آمار
ایم، آنهم در :صورتیکه این سرشماریآمار خانه به خانهٔ زمستوو را مورد استفاده قرار داده
دقیق کافی دربارهٔ مهم ترین مناطقشاخصهای کم و بیش وسیعی را دربر بگیرد، اطالعات
تجزیهٔ طبقاتی به دست بدهد و به نحوی تنظیم شده باشد که تفکیک گروههای مختلف دهقانان
را بر حسب بنیهٔ اقتصادی آنان میسر گرداند این) شرط اهمیت خاصی .(دارد همهٔ مطالب
صنایع– دستی فرمانداری نووگورود»نیژنی به جداول آخر دهقانان–کتاب *دربارهٔ»صنایع«نیژنی
( نوشتهٔ آقای پلوت نیکوف؛ و گزارشات آماری زمستوو، نووگورود«نیژنی)–نووگورود،١٨٩۴به
های گورباتوف و سه میونوف می شود، مراجعه ویژه.نمایید آنچه که مربوط به ناحیه
یک٢٠۴پوند=٩٢٫٣کیلوگرم مرا **=
و لذا ما آماریمی زمستووی مربوط به هفت فرمانداری مزبور که حائز شرایط فوق بود
توانستیم آنرا مورد استفاده قرار دهیم از نظر خواننده .گذشت اکنون بخاطر تکمیل کار اجازه
بدهید به باقیماندهٔ این آمار که از نوع مشابه یعنی) مبتنی بر سرشماریهای خانه به (خانه بوده
ولی ناکامل است، اشارهٔ مختصری .بنماییم
فرمانداری نووگورود جدولی در دست است که برایمزارع ناحیهٔ دمیانسک واقع در
مطالب مربوط به ارزیابی دهقانی»)زمینهای را بر حسب تعداد اسب گروهبندی نموده است
.( در اینجا ،١٨٨٨هیچگونه زراعی«نووگورود، فرمانداری نووگورود، ناحیهٔ دمیانسک
(اتین به چشم نمی اطالعاتیخورد، دربارهٔ اجاره کردن و اجاره دادن زمین بر) حسب دسی
های عرضه شده در مقایسه با فرمانداریهای دیگر، شباهت تامی با روابط لیکن[موجود] داده
بین دهقانان مرفه و دهقانان تهیدست ساکن این فرمانداری .دارد در اینجا هم به عنوان مثال،
ز خانوارهای همچنانفاقد که ما از گروه تحتانی به سمت گروه فوقانی به پیش می رویم ا)
علیرغم وجود این حقیقت رأس–که اسب و اسب٣(بیشتر به سمت خانوارهای دارای
ای–درصد بیشتر از حد متوسط می صاحبانباشند اسبهای زیاد دارای مقدار زمین حصه
رأس اسب زمین٣و مزارع خریداری و اجاره شده افزایش می .یابد خانوارهای دارای
%ای، تمام زمینهای %–١٨٫٣حصه کل١۶٫١سکنه تعداد خانوارها بیشتر–١٠٫٧%و
% زمینهای اجاره شده با) قضاوت از روی %٢۶٫٢مساحت زمینهای خریداری ۴٣٫۴شده،
را بناهای«در %»صنعتی زیر٢٩٫۴کل کشت چاودار و جو در زمینهای اجاره (شده و
رها را خانوارهای فاقد اسب %و کل تعداد تصرف۵١٫٣خانوا خود .دارند از طرف دیگر
%٣٣٫٢% سکنه را تشکیل داده، دارای۴٠٫١تنها یک اسب تشکیل می .دهند این خانوارها
% زمینهای اجاره شده به) %٢٠٫٨مفهوم زمینهای خریداری زمینهایای،١٣٫٨شده، حصه
راهم در تصرف خود .دارند به عبارت دیگر در بناهای«اینجا %صنعتی (فوق٢٨٫٨» و
تجاری و صنعتی را صنف«با می»های کنند جمع«و دهقانان»آوری مرفه زمین
کشاورزی ترکیب می نمایند، در حالیکه دهقانان تنگدست زمین خود را رها کرده تبدیل به
کارگران اجرتی می شوند هر) قدر ما از گروه تحتانی به سمت گروه فوقانی بیشتر به جلو
% در بین تقلیل–از٢۶٫۶دهقانان پیدا می به«کند افرادصنایع می»شاغل رویم درصد
ها ما را رأسمجبور و ،(بیشتر ناکامل بودن این %٣داده در بین فاقد٧٫٨صاحبان اسب به
می کند که آنها را در جمع بندی زیر از مطالب مربوط به تجزیهٔ طبقاتی دهقانان حذف
.بنماییم
از ناحیهٔ کوزه لتز واقع هایبخشیدر مربوط درستبه به همین دلیل هم ما داده
ی مطالبزراعتی، مربوط به ارزیابی فرمانداری»)زمینها چرنیگوف را از قلم می اندازیم
،۵، گوف«ج در هیئت زمستووی آمارفرمانداری گردآوریچرنی شده توسط بخش
نوار ساکن های٨٧١٧خادر مربوط به تعداد حیوانات بارکش چرنیگوف،١٨٨٢؛دادهبرای
بخش سیاه خاک ناحیهٔ مزبور طبقه بندی گردیده .(است در اینجا هم روابط بین گروهها از
% %٢٨٫٨سکنه، خانوارها، فاقد حیوان بارکش و تشکیل همان٣۶٫٨دهندهٔ قرار :است
ای۶٣% بوده و %لیکن زمین ای٧اجاره %و زمین متعلق به خود و زمین دارای٢١حصه
خانوار به اجاره می .دهند متأسفانه سایر ه٨٧١٧ی)خانوارها رفته را کلهمین زمین اجار
حیوان.اند (بارکش به گروههای کوچکتر تقسیم صاحب١الی٣نشده